Criminaliteitsontwikkeling

Samenvatting

In 2023 groeit de totale criminaliteit in Utrecht met 5%. Ondanks deze toename ligt het aantal misdrijven nog steeds onder dat van 2020 en eerdere jaren. Zakkenrollerij is de meest opvallende toename in 2023 (+75%), met name in de wijk Binnenstad en meer specifiek rondom Hoog Catharijne, Centraal Station en omgeving Jaarbeurs. Autokraak, winkeldiefstal en fietsdiefstal nemen af. Binnen de digitale criminaliteit zien we ID-fraude toenemen (+46%), terwijl cybercrime daalt (-4%).

In het kort

• Totale criminaliteit groeit in 2023 met 5%
• Groei criminaliteit Utrecht daalt minder hard dan in overige G4
• Online fraude neemt toe met 5%
• Slachtoffers online criminaliteit lager dan gemiddeld in G4, aangiftebereidheid is laag
• Ondermijnende criminaliteit: Utrecht heeft centrale rol in (inter)nationale drugshandel
• Excessief geweld als uiting van ondermijnende criminaliteit
• Demonstraties als uiting van maatschappelijke onrust
• Maatschappelijke onrust kan polarisatie versterken

Totale criminaliteit groeit in 2023 met 5% 

Dat is een lagere groei dan een jaar eerder, toen de criminaliteit met 10% steeg. Ondanks de toename in 2023 ligt het absolute niveau onder dat van 2020 en de jaren daarvoor. Zakkenrollerij is de meest opvallende toename van 2023: een stijging van 75%. Bijna alle zakkenrolincidenten vinden plaats in de wijk Binnenstad, meer specifiek in en rond Hoog Catharijne en de omgeving van het Centraal Station. Ook enkele andere vormen van diefstal laten een toename zien. Het gaat dan met name om diefstal vanaf voertuigen (anders dan personenauto’s), zoals diefstal van accu’s van elektrische fietsen of spullen uit een bestelbusje, maar ook om meer eenvoudige diefstal (zonder geweld of braak).

Autokraak, winkeldiefstal en fietsdiefstal laten in 2023 een afname zien. Overigens zien we bij autokraak en ook bij diefstal van e-bikes en bakfietsen meer gevallen van internationaal georganiseerde criminaliteit. Daders hebben vaak geen vaste woon- of verblijfplaats en opereren in groepen (mobiel banditisme). Ze gaan professioneel te werk en hebben een afzetmarkt ver buiten Utrecht. Ook bij zakkenrollerij ziet de politie meer georganiseerde bendes die uit zijn op telefoons.

Groei criminaliteit Utrecht daalt minder hard dan in overige G4

Hoewel de groei in Utrecht afneemt van 10% naar 5% is dat een geringere afname dan in de andere steden van de G4. In Amsterdam daalt de groei van 19% naar 6%, in Rotterdam van 11% naar 2% en in Den Haag van 6% naar minus 0,3%. Landelijk gezien groeit de totale criminaliteit in 2023 met 0,5%. In 2022 was dit nog 8%. Dit blijkt uit cijfers van het open dataportaal van de politie. Het criminaliteitsbeeld binnen de G4 verschilt. Zo hebben Utrecht en vooral Amsterdam relatief veel (brom)fietsdiefstal. Utrecht heeft van de G4-gemeenten het grootste aantal autokraken per 1.000 inwoners (in 2023) en Den Haag het kleinste aantal.

Online fraude neemt toe met 5% 

Online fraude en cybercrime zijn vormen van digitale criminaliteit. Uit politiecijfers blijkt dat online fraude stijgt in Utrecht, vooral ID-fraude (+46%), maar ook fraude met betaalproducten (+7%) en fraude met online handel (+1%). Per saldo stijgt de online fraude met 5%. Cybercrime neemt af met 4%. Onder cybercrime verstaan we hacks, DDoS-aanvallen en aanvallen met ransomware of virussen. Het niveau ligt echter nog steeds ver boven dat van 2020 en eerdere jaren. Utrecht zit voor wat betreft het aantal cybercrimemisdrijven (per 1.000 inwoners) op het landelijk gemiddelde (0,7 per 1.000 inwoners). Amsterdam zit daarboven (0,9) en Den Haag en Rotterdam eronder (0,6) (bron: politie).

Slachtoffers online criminaliteit lager dan gemiddeld in G4, aangiftebereidheid is laag

In de landelijke Veiligheidsmonitor (2023) van het CBS wordt zelf gerapporteerd slachtofferschap gemeten, ook slachtofferschap van online criminaliteit. Het gaat hierbij om het geheel van online fraude, hacks, phishing en zaken als online stalken en pesten. Uit deze monitor blijkt dat het aandeel slachtoffers van online criminaliteit in Utrecht 14% is, wat lager is dan gemiddeld in de G4 (17%) en ook lager dan gemiddeld in de 55 grootste gemeenten (16%). Verder blijkt uit de Veiligheidsmonitor dat de aangiftebereidheid van online criminaliteit vrij laag is, ook in Utrecht (tussen 9% en 20%).

Ondermijnende criminaliteit: Utrecht heeft centrale rol in (inter)nationale drugshandel 

De drugshandel is een vorm van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Met name in de cocaïnehandel speelt Utrecht een centrale rol. In de stad is een aantal criminele samenwerkingsverbanden actief, waarbij regelmatig sprake is van familieverbanden. Volgens de nota Grenzen stellen, perspectief bieden valt Utrecht hierbij op ten opzichte van andere steden, omdat er relatief veel criminele familieverbanden zijn. Tot 2022 groeide de handel in harddrugs in Utrecht. In 2022 is sprake van een afname en in 2023 lijkt de handel in harddrugs te stabiliseren (respectievelijk 62 en 61 geregistreerde incidenten). Ook het aantal drugsmeldingen bij Meld Misdaad Anoniem is in 2023 ongeveer gelijk aan 2022 (respectievelijk 179 en 177 meldingen).

De handel in drugs kent ook een andere kant, namelijk die van de gebruikers. Uit een jaarlijkse analyse van rioolwaterdata door KWR blijkt dat de geschatte straatwaarde van in Utrecht gebruikte cocaïne is toegenomen van ruim 14 miljoen in 2022 naar ruim 18 miljoen in 2023 (grove schatting). Voor wat betreft het gebruik van MDMA vallen Nederlandse steden op in de Europese context. In 2022 stond Amsterdam op de 1e plaats, Utrecht op de 4e en Eindhoven op de 5e (bron: KWR). Voor andere cijfers over middelengebruik in Utrecht, zie de Gezondheidsmonitor.

Excessief geweld als uiting van ondermijnende criminaliteit 

Behalve drugshandel kent de ondermijnende criminaliteit nog andere criminele uitingen, zoals excessief geweld, witwassen, mensenhandel en plofkraken. In Utrecht en ook elders in Midden-Nederland vinden explosies plaats in woonwijken of worden explosieven gevonden. Vaak heeft dit een link met ondermijning. In 2023 waren er in Utrecht 18 zogenaamde incidenten ‘Excessief Geweld’, waarmee ook explosies in woonwijken worden bedoeld. Niet alleen de explosies vormen een gevaar, ook de opslag van explosieven (bijvoorbeeld in woningen) levert een gevaar op voor de buurt. In 2023 zijn verder zo’n 38 verdachten uit Utrecht aangehouden voor plofkraken of hieraan gerelateerde feiten, veelal gepleegd in Duitsland (bron: politie, 2023).

Demonstraties als uiting van maatschappelijke onrust 

Maatschappelijke onrust kan zich op verschillende manieren uiten, van vreedzame demonstraties tot grootschalige radicale acties. Kritische geluiden vanuit de maatschappij zijn belangrijk voor de democratie. Ze worden problematisch als mensen de grenzen van de wet niet naleven of als andere mensen er schade van ondervinden.

Ook in Utrecht uit maatschappelijke onrust zich op verschillende manieren, zoals in demonstraties. Het aantal demonstraties kwam in 2023 uit op 380 en is daarmee vergelijkbaar met het aantal demonstraties in 2021 (398) en 2022 (371). Ontwikkelingen in de wereld, zoals klimaatverandering en oorlogen (in Oekraïne en Gaza), hebben hun weerslag op demonstraties in Utrecht.

Maatschappelijke onrust kan polarisatie versterken 

Maatschappelijke onrust kan schadelijke polarisatie versterken. Hierbij gaat het niet meer over de inhoud, maar over de kenmerken van andere groepen, waarbij steeds een eenzijdig beeld van hen wordt neergezet. Schadelijke polarisatie draagt niet alleen bij aan afnemend vertrouwen in de overheid en andere instituties (zie hiervoor ook het hoofdstuk Vertrouwen in de overheid), maar kan ook een voedingsbodem vormen voor radicalisering. Sociale media hebben hierin een faciliterende en mobiliserende rol. In 2023 waren er 31 casussen van radicalisering in de gemeente Utrecht. Elke casus betreft een persoonsgerichte aanpak (PGA), waarbij de gemeente samen met partners maatwerk biedt aan individuen die radicaliseren of extremistisch gedrag vertonen. Het gaat hierbij om alle vormen van extremisme, zowel rechts- als linksextremisme, maar ook anti-institutioneel en religieus extremisme.