Samenleven en meedoen

Samenvatting

Sociale samenhang en vertrouwen in anderen blijven door de jaren heen stabiel. Maar er zijn grote verschillen tussen inwoners met verschillende opleidingen en inkomens, zowel in Utrecht als landelijk. Deze verschillen zien we ook bij maatschappelijk welbevinden en meedoen in de samenleving. Bijna een op de vijf Utrechters heeft discriminatie ervaren. 39% van de Utrechters doet vrijwilligerswerk, meestal op maatschappelijk gebied of bij een sportvereniging.

In het kort

• Sociale samenhang stabiel over de jaren, maar grote verschillen naar subwijk 
• Grote verschillen in sociale samenhang naar opleiding en inkomen
• Maatschappelijk welbevinden nog niet terug op oude niveau, vertrouwen in anderen stabiel
• 19% van de Utrechters heeft discriminatie ervaren
• Meedoen in de samenleving is niet vanzelfsprekend, ook niet digitaal
• Vier op de tien Utrechters doen vrijwilligerswerk

Sociale samenhang stabiel over de jaren, maar grote verschillen naar subwijk

In Utrecht zegt 28% dat mensen in de buurt veel met elkaar omgaan. 70% van de Utrechters vindt dat mensen in de buurt op een prettige manier met elkaar omgaan en 63% voelt zich prettig bij de mensen in de buurt. Dit zijn enkele stellingen die de score sociale cohesie bepalen (score tussen 1 en 10). Deze score voor sociale samenhang schommelt de afgelopen jaren van een 5,8 in 2019 naar een 6,0 in 2021 en naar een 5,9 in 2023. Niet overal in de stad is de sociale samenhang even hoog. Het varieert van een 4,7 in Transwijk tot een 7,0 in Wittevrouwen/Zeeheldenbuurt.

Grote verschillen in sociale samenhang naar opleiding en inkomen

Landelijk onderzoek van het SCP laat zien dat het vertrouwen dat mensen in elkaar en in de samenleving hebben onverminderd hoog blijft. Wel zijn er grote verschillen zichtbaar tussen groepen in de bevolking. Verschillen naar opleiding zijn het grootst; verschillen naar herkomst en leeftijd zijn minder groot en minder eenduidig. Ook in Utrecht laten inwoners zonder opleiding of met primair onderwijs/vmbo een negatiever beeld zien op het gebied van sociale samenhang, maatschappelijk welbevinden, vertrouwen in de medemens, meedoen in de samenleving en digitale vaardigheden, vergeleken met inwoners met een hbo/wo-diploma. Dit negatievere beeld geldt ook voor inwoners die moeilijk kunnen rondkomen. 

Maatschappelijk welbevinden nog niet terug op oude niveau, vertrouwen in anderen stabiel

In 2023 kwam de score voor maatschappelijk welbevinden uit op een 7,6. Dat is gelijk aan de score in 2021, maar lager dan de score voor de coronaperiode (7,8 in 2019). Ten opzichte van 2019 geven meer inwoners aan dat ze in deze samenleving niet belangrijk zijn en dat mensen zoals zij zich achtergesteld voelen in Nederland.

71% van de Utrechters geeft aan dat over het algemeen de meeste mensen wel te vertrouwen zijn. Dit is de afgelopen jaren gelijk gebleven. Ook Utrechters in een kwetsbare situatie (panel Meetellen) zijn gevraagd naar hun vertrouwen in elkaar, organisaties en de overheid. 34% van de panelleden geeft aan dat over het algemeen de meeste mensen te vertrouwen zijn. 44% vindt dit soms wel, soms niet en 21% vindt de meeste mensen over het algemeen niet te vertrouwen. Lees hier meer over in het hoofdstuk Vertrouwen in overheid.

19% van de Utrechters heeft discriminatie ervaren

De meest voorkomende grond van discriminatie is huidskleur, etniciteit of afkomst (9%), gevolgd door geslacht of gender (5%). We hebben ook gevraagd waar inwoners discriminatie ervaren. Het vaakst noemen inwoners buiten op straat (11%), gevolgd door werk, stage of tijdens een sollicitatie (7%). Door een aanpassing in de vragenlijst voor volwassenen is het niet mogelijk om te vergelijken met eerdere jaren. Het aandeel jongeren dat discriminatie heeft ervaren, steeg van 18% in 2019 naar 22% in 2023. Ook vinden meer jongeren homoseksualiteit verkeerd. Dit aandeel steeg van 6% in 2019 naar 20% in 2023. Lees hier meer over in het hoofdstuk Gezondheid jeugd.

Meedoen in de samenleving is niet vanzelfsprekend, ook niet digitaal

We bepalen of inwoners meedoen in de samenleving door vragen te stellen over school, werk, sport, cultuurbezoek, buurtactiviteiten en sociale contacten. In 2023 doet 82% van de Utrechters mee. Voor sommige groepen is meedoen minder vanzelfsprekend. Zo zien we dat oudere Utrechters minder vaak meedoen (61% van de 65-plussers doet mee). Ook inwoners zonder opleiding of met primair onderwijs/vmbo en inwoners met een havo/vwo/mbo-opleiding doen minder vaak mee. Net als inwoners met een beperking en inwoners die moeilijk kunnen rondkomen.

Ook digitale vaardigheden zijn van belang om volwaardig mee te kunnen doen in de samenleving. Ruim een kwart van de Utrechters heeft moeite om internet te gebruiken bij aanvragen of afspraken, maar er zijn grote verschillen zichtbaar naar leeftijd en opleiding. 

Vier op de tien Utrechters doen vrijwilligerswerk

Utrechters doen het vaakst vrijwilligerswerk op maatschappelijk gebied, zoals bij goede doelen, een vakbond, gerelateerd aan een godsdienst of in een buurtcentrum. Daarna volgen de sportvereniging en school als grootste categorieën. 16% van de Utrechters doet wekelijks vrijwilligerswerk. Door veranderingen in de vragenlijst is het niet mogelijk om te vergelijken met voorgaande jaren. Uit landelijk onderzoek van het CBS blijkt dat het aandeel Nederlanders dat actief is als vrijwilliger weer terug is op het niveau van voor corona (49% in 2023 vergeleken met gemiddeld 41% in de coronajaren). Onderzoek onder inburgeraars in Utrecht laat zien dat 24% van de asielstatushouders en 5% van de gezinsmigranten in deze peiling vrijwilligerswerk doen. Gezinsmigranten hebben juist vaker betaald werk dan asielstatushouders.

Veel inwoners zijn bereid om hun buren te helpen. Een op de vijf Utrechters (19%) helpt hun buren al, bijvoorbeeld met boodschappen of klusje doen. Een grotere groep doet dit nog niet, maar zou het wel willen doen (32%). Meer informatie over deze en andere buurtactiviteiten leest u in het hoofdstuk Samenwerken met Utrechters.