Criminaliteit

Samenvatting

In 2024 daalt de totale criminaliteit licht met 1%. Hierbinnen laten de afzonderlijke delicten een wisselend beeld zien. Vooral enkele traditionele criminaliteitsvormen nemen af, zoals woninginbraken, zakkenrollerij en winkeldiefstal. Autokraak en geweld nemen toe. Binnen de digitale criminaliteit stijgen betaalfraude en fraude met onlinehandel. Op het gebied van openbare orde zien we het aantal demonstraties fors toenemen.

In het kort

• Totale criminaliteit daalt in 2024 met 1%, afzonderlijke delicten laten wisselend beeld zien
• In andere G4-steden stijgt criminaliteit
• Online fraude neemt toe met 7%, vooral door forse toename betaalfraude
• Slachtoffers online criminaliteit lager dan gemiddeld in G4, aangiftebereidheid is laag 
• Ondermijnende criminaliteit: meer plofkraakverdachten uit Midden-Nederland, helft komt uit Utrecht
• Drugshandel toegenomen
• Openbare orde: forse toename van het aantal demonstraties
• Aantal signalen radicalisering in Utrecht toegenomen
   

Totale criminaliteit daalt in 2024 met 1%, afzonderlijke delicten laten wisselend beeld zien 

De ontwikkeling van de totale criminaliteit is positief ten opzichte van de twee afgelopen jaren, toen de criminaliteit steeg met respectievelijk 11% en 6%. Al met al ligt het niveau onder dat van 2019 en eerdere jaren (voor corona). Binnen de totale criminaliteit laten de afzonderlijke delicten een wisselend beeld zien. Het merendeel van de traditionele criminaliteit neemt af; woninginbraken, zakkenrollerij, winkeldiefstal en fietsendiefstal dalen. Het aantal autokraken neemt toe met 14%, vooral in de wijken Binnenstad en West. Het totaal aantal geweldsdelicten stijgt met 7%. Dit komt met name door het toegenomen aantal mishandelingen (+15%) en in mindere mate een toename in het aantal bedreigingen (+11%). Het aantal overvallen is daarentegen afgenomen (-31%). In het totaal aantal geweldsdelicten valt Zuidwest in positieve zin op, met een daling van 10%. 

In andere G4-steden stijgt criminaliteit 

De ontwikkeling van de criminaliteit in Utrecht volgt een andere trend dan in de overige drie G4-steden, waar de criminaliteit groeit. In Amsterdam en Rotterdam neemt die groei af, terwijl in Den Haag de criminaliteit weer toeneemt na een lichte daling in 2023. Landelijk gezien is er sprake van een lichte daling ten opzichte van vorig jaar (minus een half procent). Dit blijkt uit cijfers van het open dataportaal van de politie. 

Het criminaliteitsbeeld binnen de G4 verschilt. Wat zakkenrollerij betreft heeft Utrecht in 2024 per 1.000 inwoners bijna de helft van het aantal registraties in Amsterdam, maar bijna twee keer zoveel als Den Haag en Rotterdam. Verder heeft Utrecht per 1.000 inwoners het kleinste aantal vernielingen en Rotterdam het grootste aantal. 

Online fraude neemt toe met 7%, vooral door forse toename betaalfraude

Online fraude en cybercrime zijn vormen van digitale criminaliteit. Uit politiecijfers blijkt dat online fraude stijgt in Utrecht, wat met name komt door de forse toename van fraude met betaalproducten (+67%). Onder betaalfraude valt bijvoorbeeld het stelen of misbruiken van iemands bankgegevens, om zo geld te verkrijgen zonder toestemming van de gedupeerde. Dit gebeurt bijvoorbeeld via skimming of phishing of via inzet van een geldezel. Deze vorm van fraude wordt online heel gemakkelijk gemaakt en in bepaalde subculturen zelfs verheerlijkt, waardoor het voor veel jongeren een onderdeel is van het dagelijkse online leven. Ook fraude met online handel neemt toe (+9%). ID-fraude neemt daarentegen af (-21%). Per saldo stijgt de online fraude met 7%. 

Uit politiecijfers blijkt verder dat cybercrime afneemt. Onder cybercrime verstaan we hacks, DDoS-aanvallen en aanvallen met ransomware of virussen. Een kanttekening bij de cijfers voor digitale criminaliteit is dat er halverwege 2023 een wijziging in de zogenaamde maatschappelijke klassen van de politie is geweest. Hierdoor kan digitale criminaliteit nu nauwkeuriger worden geregistreerd. Een vergelijking met voorgaande jaren is daardoor lastig. Dit geldt voor zowel cybercrime als online fraude. 
 

Utrecht zit voor wat betreft het aantal cybercrimemisdrijven (per 1.000 inwoners) op het landelijk gemiddelde (0,4 per 1.000 inwoners). Dit geldt ook voor Den Haag. Amsterdam (0,6) en Rotterdam (0,5) zitten erboven (bron: Politie).
 

Slachtoffers online criminaliteit lager dan gemiddeld in G4, aangiftebereidheid is laag

In de landelijke Veiligheidsmonitor (2023)* van het CBS wordt zelf gerapporteerd slachtofferschap gemeten, ook slachtofferschap van online criminaliteit. Het gaat hierbij om het geheel van online fraude, hacks, phishing en zaken als online stalken en pesten. Uit deze monitor blijkt dat het aandeel slachtoffers van online criminaliteit in Utrecht 14% is, wat lager is dan gemiddeld in de G4 (17%) en ook lager dan gemiddeld in de 55 grootste gemeenten (16%). Verder blijkt uit de Veiligheidsmonitor dat de aangiftebereidheid van online criminaliteit vrij laag is, ook in Utrecht (18,7%)

Ondermijnende criminaliteit: meer plofkraakverdachten uit Midden-Nederland, helft komt uit Utrecht 

Drugscriminaliteit is een vorm van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Verschillende misdrijven zijn gerelateerd aan de aanwezigheid van drugscriminaliteit, zoals plofkraken, criminele geldstromen, mensenhandel en excessief geweld. In 2024 werden 96 Nederlandse verdachten voor plofkraken aangehouden. Hoewel dit aantal lager is dan een jaar eerder (135) is het aantal verdachten uit Midden-Nederland toegenomen van 5 naar 32, waarvan 16 Utrechtse verdachten (bron: politie, 2024). Bij criminele geldstromen valt te denken aan witwassen. Hierbij wordt illegaal verkregen geld door criminelen omgezet in het legale circuit, waardoor het lijkt alsof het legaal verkregen geld is. In 2024 zijn er 29 Utrechtse gevallen van witwassen bekend bij de politie, wat meer is dan in 2023, maar minder dan in 2022 en 2021. In Utrecht en ook elders in Midden-Nederland vinden explosies plaats in woonwijken of worden explosieven gevonden in bijvoorbeeld woningen of garageboxen. Vaak heeft dit een link met ondermijnende criminaliteit. In 2024 registreerde de politie in Utrecht 43 incidenten van excessief geweld, waaronder 39 explosies en 4 beschietingen. In 2023 waren dat nog 21 explosies en 3 beschietingen. Het aantal explosies is dus bijna verdubbeld.

Drugshandel toegenomen 

Tot 2022 groeide de handel in harddrugs in Utrecht. Na een afname in 2022 en een stabilisatie in 2023 neemt de handel in 2024 opnieuw toe (van 62 naar 72 geregistreerde incidenten). Ook het aantal drugsmeldingen bij Meld Misdaad Anoniem neemt toe, van 179 in 2023 naar 223 in 2024. 

De handel in drugs kent ook een andere kant, namelijk die van de gebruikers. Door een jaarlijkse analyse van rioolwaterdata door KWR kan de straatwaarde van in Utrecht gebruikte cocaïne (grof) geschat worden. In 2024 daalt deze straatwaarde voor het eerst in jaren. Sinds 2017 was er namelijk een stijgende lijn te zien, met een piek in 2023. In 2024 is de geschatte straatwaarde ruim 17 miljoen, tegenover ruim 18 miljoen in 2023. Voor andere cijfers over middelengebruik in Utrecht, zie de Gezondheidsmonitor.
 

Openbare orde: forse toename van het aantal demonstraties

Ontwikkelingen in de wereld, zoals klimaatverandering en oorlogen (in Oekraïne en Gaza), kunnen maatschappelijke onrust met zich meebrengen. Deze onrust kan zich op verschillende manieren uiten, van vreedzame demonstraties tot grootschalige radicale acties. Kritische geluiden vanuit de maatschappij zijn belangrijk voor de democratie. Ze worden problematisch als mensen de grenzen van de wet niet naleven of als andere mensen er schade van ondervinden. Ook in Utrecht uit maatschappelijke onrust zich op verschillende manieren, zoals in demonstraties. Met 522 ligt het aantal demonstraties in Utrecht 37% hoger dan in 2023. Deze toename heeft onder andere te maken met het conflict in het Midden-Oosten, wat heeft geleid tot veel demonstraties op het centraal station, bij de universiteit of in de binnenstad. Veruit de meeste demonstraties verlopen zonder problemen, maar de complexiteit van de demonstraties neemt toe. Bij 7% was sprake van enig risico en bij 2% van een verhoogd risico (vanwege mogelijke verstoring van de openbare orde en/of risico op geweld). Bij de wedstrijd tussen FC Utrecht en Go Ahead Eagles werd in mei 2024 een dieptepunt bereikt, met grootschalige rellen en confrontaties met de politie.

Aantal signalen radicalisering toegenomen in 2024

Maatschappelijke onrust kan schadelijke polarisatie versterken. Hierbij gaat het niet meer over de inhoud, maar over de kenmerken van andere groepen. Er ontstaat wantrouwen tussen groepen door hoe ze over elkaar denken. Schadelijke polarisatie draagt niet alleen bij aan afnemend vertrouwen in de overheid en andere instituties (zie hiervoor ook het hoofdstuk Vertrouwen in de overheid), maar kan ook een voedingsbodem vormen voor radicalisering. Sociale media hebben hierin een faciliterende en mobiliserende rol. Het aantal signalen van radicalisering in Utrecht steeg in 2024 met 17%, van 139 naar 163. Een mogelijke verklaring is het geven van voorlichting en trainingen aan professionals in het herkennen van en omgaan met radicalisering en extremisme. In 2024 waren er gemiddeld 31 casussen van radicalisering in Utrecht. Dat is eenzelfde aantal als in 2023. Het gaat hier om gemiddelde aantallen, door het jaar heen is er verloop in de casussen. Elke casus betreft een persoonsgerichte aanpak (PGA), waarbij de gemeente samen met partners maatwerk biedt aan individuen die radicaliseren of extremistisch gedrag vertonen. Het gaat hierbij om alle vormen van extremisme, zowel rechts- als linksextremisme, maar ook anti-institutioneel en religieus extremisme.