Verkiezingen
Samenvatting
Utrechters weten de weg naar de stembus te vinden. De laatste jaren is de opkomst bij elke verkiezing in Utrecht hoger dan landelijk. De verschillen in opkomst tussen de wijken blijft groot.
In het kort
- Stabiele opkomst bij verkiezingen in Utrecht
- Opkomst verschilt sterk per wijk en verkiezingen
- Nieuwe berekening opkomst per wijk
- GroenLinks-PvdA in 2024 de grootste lijst in alle wijken
| 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| % opkomst verkiezing Europees Parlement | 50,8 | - | - | - | - | 56,3 |
| % opkomst verkiezing Tweede Kamer | - | - | 81,7 | - | 79,8 | - |
| % opkomst verkiezing Provinciale Staten | 60,9 | - | - | - | 61,9 | - |
| % opkomst verkiezing Waterschappen | 53,7 | - | - | - | 54,5 | - |
| % opkomst verkiezing Gemeenteraad | - | - | - | 56,3 | - | - |
Stabiele opkomst bij verkiezingen in Utrecht
De opkomst bij verkiezingen in Utrecht is de afgelopen jaren steeds hoger dan het landelijk gemiddelde en de andere G4-steden. Deze cijfers tonen aan dat de betrokkenheid van Utrechters bij verkiezingen groot is, ondanks landelijke trends van dalende opkomst. Bij de verkiezing voor het Europees Parlement in 2024 (EP24) stemde 56,3% van de kiesgerechtigden. Niet eerder was dit aandeel zo hoog in Utrecht. De Tweede Kamerverkiezing van 2023 (TK23) kende een opkomst van 79,8%, iets lager dan in 2021, maar nog steeds hoger dan het landelijke gemiddelde. Ook de Provinciale Statenverkiezing van 2023 (PS23) trok met 61,9% een recordaantal stemmers. Zelfs bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 (GR22), waar landelijk een historisch lage opkomst was, stemde in Utrecht 56,3% van de kiesgerechtigden.
Opkomst verschilt sterk per wijk en verkiezingen
Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024 was de opkomst 56,3%. In de wijken Noordoost (72%) en Oost (71%) was de opkomst hoger dan gemiddeld in Utrecht. Wijken met een lage opkomst waren Overvecht (31%), Leidsche Rijn (45%) en Zuidwest (48%). Bij de Tweede Kamerverkiezing in 2023 is in alle wijken de meerderheid van de kiesgerechtigden naar de stembus gegaan. De opkomst varieert van 60% in Overvecht tot 89% in Noordoost. Dit is een verschil van 29 procentpunt tussen twee wijken die aan elkaar grenzen.
Opkomstpercentages per wijk én per verkiezing verschillen sterk. Vleuten-De Meern bijvoorbeeld, had bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 een opkomst boven het gemiddelde van Utrecht, maar bij de Europees Parlementsverkiezingen van 2024 was dit lager dan gemiddeld. In Overvecht is het verschil ten opzichte van het gemiddelde van Utrecht bij de Tweede Kamerverkiezing al groot, maar nog groter bij de verkiezing voor het Europees parlement. In de wijken Noordoost, Oost en Binnenstad is het verschil ten opzichte van het gemiddelde bij de Europees Parlementsverkiezing juist groter dan bij de Tweede Kamerverkiezing.
Nieuwe berekening opkomst per wijk
De opkomst bij verkiezingen is het aantal uitgebrachte stemmen ten opzichte van het aantal kiesgerechtigden. Per gemeente is dit eenvoudig te berekenen omdat stemmen in de eigen gemeente plaatsvindt, behalve bij gebruik van een kiezerspas. De opkomst per wijk is lastiger te berekenen, omdat kiesgerechtigden bij elk stembureau binnen de eigen gemeente kunnen stemmen. De berekening die bij de laatste twee verkiezingen (TK23 en EP24) is gehanteerd, koppelt het toegewezen stembureau aan de locatie waar de stem is uitgebracht. Op deze manier is de opkomst per wijk preciezer te berekenen. Een kanttekening is dat er alleen gebruik is gemaakt van stempassen en onderhands afgegeven volmachten bij deze berekening.
GroenLinks-PvdA in 2024 de grootste lijst in alle wijken
Bij de verkiezingen voor het Europees Parlement was de gezamenlijke kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA in alle wijken de grootste lijst. Het is in Utrecht voor het eerst sinds 2000 dat één lijst in alle wijken de grootste is. Het is echter niet uniek als de resultaten van GroenLinks en PvdA bij eerdere verkiezingen per wijk bij elkaar opgeteld worden. De wijk Vleuten-De Meern speelt een bijzondere rol bij de grootste lijst per wijk. Deze wijk maakte tot 1 januari 2001 deel uit van de voormalige gemeente Vleuten-De Meern. In de eerste jaren na de herindeling was de grootste partij bij verkiezingen in Vleuten-De Meern vaak een lokale partij (Burger en Gemeenschap) of het CDA. Vanaf de Tweede Kamerverkiezing van 2010 was de VVD meestal de partij met de meeste stemmen in Vleuten-De Meern, hoewel dit niet bij alle verkiezingen het geval was. In de laatste jaren was de VVD steevast de grootste partij in deze wijk. Aan deze positie kwam in 2024 een einde.