Groei & wonen

De Nederlandse bevolking groeit hard. Utrecht groeit mee, net als andere (grote) steden. De huidige stedebouw streeft naar compacte steden en het realiseren van woningen binnen bestaande stadsgrenzen. Onderzoek toont aan dat in een verdichtende stad de leefbaarheid vaak verbetert door investeringen in de kwaliteit van de leefomgeving, voorzieningen en bereikbaarheid. Utrecht berekent voor de periode 2019-2040 een woningbehoefte van 60.000 extra woningen. Groei is daarbij geen doel op zich, maar moet gepaard gaan met voldoende betaalbare woningen voor iedereen en een groene en gezonde leefomgeving. Groei in balans, zoals verwoord in de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040 (RSU). Dat deze woningbouwopgave door een samenkomst van demografische, economische en maatschappelijke ontwikkelingen een van de grote uitdagingen van deze tijd is, zien we in deze special van de Utrecht Monitor 2024.

Een special die ingaat op:

• Demografische ontwikkelingen
• Groeiprognose
• Woningvoorraad en woningmarkt
• Kwaliteit van de leefomgeving

Groei & wonen

Demografische ontwikkelingen

Een belangrijke factor die samenhangt met de woonopgave zijn demografische ontwikkelingen. Het gaat hierbij niet alleen om de voorspelde toename van het aantal inwoners van Nederland. Ook de ontwikkeling van het aantal huishoudens en alleenstaanden is van belang. Net als vergrijzing en ouderen die langer zelfstandig thuis wonen en een toenemende buitenlandse migratie.

Utrecht kende in 2023 de sterkste groei sinds 2009

Utrecht groeide vorig jaar met 6.390 inwoners naar een bevolkingsomvang van 374.374 op 1 januari 2024. Een iets hogere groei dan in 2022 en de sterkste groei sinds 2009. Utrecht groeit enerzijds omdat er meer kinderen geboren worden dan mensen overlijden en anderzijds omdat er meer vestigers dan vertrekkers zijn. Ook het aantal huishoudens groeit mee, van 181.400 in 2019 tot 194.377 in 2024. Van alle huishoudens is 53% een eenpersoonshuishouden. Utrecht was altijd al een stad met veel alleenstaanden (grote studentenpopulatie). In 2019 lag het percentage eveneens op 53%.

Groei minder dan voorheen bepaald door geboortes

De groei in Utrecht wordt de laatste jaren minder bepaald door het aantal geboortes en meer door het aantal vestigers. Net als in de andere G4-steden zien we in Utrecht een dalend geboortecijfer. Vorig jaar werd een uitzonderlijk laag aantal baby’s geboren: 4.118 (-830 ten opzichte van 2021). Het laagste aantal sinds 2004. Het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd nam in deze periode juist sterk toe. Utrecht kent van alle grote steden nog wel de grootste natuurlijke aanwas (geboorte min sterfte) per 1.000 inwoners. In heel Nederland worden steeds minder kinderen geboren. Anno 2023 krijgt een vrouw gemiddeld 1,49 kind (vruchtbaarheidscijfer). In 2010 lag dit nog op 1,79 kind.

Utrecht groeit met name door buitenlandse migratie

In 2023 kende Utrecht 34.611 vestigers en 30.051 vertrekkers (zowel vanuit binnen- als buitenland). Dit verschil tussen in- en uitstroom geeft een vestigingsoverschot van circa 4.560 personen. Utrecht groeit met name door vestigers vanuit het buitenland (buitenlandse migratie). In 2022 ging het om een recordaantal van bijna 11.000 immigranten. In 2023 liep de immigratie iets terug naar 9.362. Maar nog steeds historisch hoog. Wat betreft binnenlandse vestiging en vertrek: in 2023 vertrokken er 25.274 mensen uit Utrecht naar andere gemeenten in Nederland. Dit zijn er slechts 25 meer dan het aantal mensen dat uit andere gemeenten naar Utrecht verhuisden. Het laagste binnenlandse vertrekoverschot sinds 2018. We zien vooral meer 18-24-jarigen in Utrecht komen wonen, waarschijnlijk als gevolg van de herinvoering van de basisbeurs in 2023.

Buitenlandse migratie: veel kennismigranten

Migranten zijn een diverse groep. De meeste migranten komen hier voor werk, studie of liefde. In Utrecht bestaat een aanzienlijk deel van deze groep uit kennismigranten, ook wel expats genoemd. Zo komen al jaren veel immigranten met de Indiase nationaliteit naar Utrecht (in 2023 bijna 750). Daarnaast zijn veel immigranten afkomstig uit de EU, met name met een Spaanse, Italiaanse of Duitse nationaliteit (2023: ieder rond de 500 personen). Vluchtelingen vormen een relatief kleine groep migranten. In 2023 steeg het aantal erkende vluchtelingen (statushouders) in Utrecht van 2.659 naar 2.738 (+79). Een bijzondere groep zijn de Oekraïense vluchtelingen. In 2023 bedroeg de instroom +530. In 2022 lag dit aantal nog op ongeveer 1.800. Zowel in 2022 als in 2023 schreven ook circa 400 personen met de Oekraïense nationaliteit zich weer uit.

Economische situatie van jongeren leidt tot uitstel kinderwens

Een dalend geboortecijfer is van invloed op zowel groei als bevolkingssamenstelling. Zoals hierboven vermeld: Nederland kent een dalend geboortecijfer. Recent onderzoek (NIDI, 2024) toont een verband met een slechtere economische positie van de huidige generatie jongvolwassenen. Ze zijn hoger opgeleid, vaker en meer uren actief op de arbeidsmarkt en zelden werkloos. Daarentegen hebben ze vaker een flexibele arbeidsrelatie, inkomens die nauwelijks stijgen, een studieschuld, weinig vermogen en wonen in een dure huurwoning. Met als gevolg dat het krijgen van kinderen wordt uitgesteld en het geboortecijfer daalt. Voor Utrecht als jonge stad een relevant gegeven.

Vergrijzing ook in Utrecht

Een demografische ontwikkeling die we zien (weliswaar vertraagd omdat Utrecht een jonge stad is) is de vergrijzing. Het aantal 65-plussers zal sterk toenemen: van 40.300 nu naar 60.800 in 2040. Procentueel gezien groeit deze groep het hardst van alle leeftijdsgroepen (+51%). Dit zorgt voor grote uitdagingen, bijvoorbeeld op het gebied van informele zorg. De meeste mantelzorg van 85-plussers wordt verleend door 50-75-jarigen. In 2024 zijn er in Nederland 14 mensen tussen de 50 en 75 jaar voor elke 85-plusser. In 2032 zijn dat er 10 en in 2036 nog maar 8 (CBS).​ De uitdaging ligt ook op het gebied van woningbouw: ouderen kennen een andere woonbehoefte.

Groeiprognose

De bevolking van Nederland blijft de komende decennia naar verwachting groeien, tot 20,7 miljoen inwoners in 2070 (CBS, 2023). Ook Utrecht maakt jaarlijks een prognose voor de groei van de stad. Deze voorspelt de groei van de Utrechtse bevolking tot 2040. We kijken hierbij zowel naar de plannen voor nieuwe woningen (MPR) als naar bevolkingsontwikkelingen, zoals geboorte, sterfte en het aantal nieuwkomers.

Naar verwachting groeit Utrecht naar 473.000 inwoners in 2040

Volgens de meest recente bevolkingsprognose (uit 2023) passeert Utrecht in 2029 de grens van 400.000 inwoners en heeft de stad in 2040 meer dan 470.000 inwoners. Dit is een toename van bijna 100.000 inwoners in de komende 16 jaar. De wijken Zuidwest (+69% over 2024–2040), Oost (+46%) en Binnenstad (+45%) groeien het sterkst. Utrecht kiest bij de bouw van nieuwe woningen voor inbreiding, het benutten van nieuwe woningbouwlocaties op plekken binnen de stad. Hiermee neemt ook de bevolkingsdichtheid toe. Tussen 2001 en 2024 al met ruim 1.000 inwoners per km² (van 2.600 naar 3.800). Naar verwachting groeit de gemiddelde bevolkingsdichtheid de komende 16 jaar nogmaals met 1.000 inwoners per km².

Staatscommissie geeft advies om groei in Nederland richting 2050 te matigen

De Tweede Kamer heeft in 2023 advies gevraagd over de verwachte groei van de Nederlandse bevolking tot 2050. De Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 bracht begin 2024 een adviesrapport uit onder de naam ‘Gematigde groei’. In dit rapport behandelt de commissie groeiscenario’s richting 2050 en de gevolgen daarvan voor ruimte, economie en publieke voorzieningen. Het vormgeven van een gematigde bevolkingsgroei is volgens de commissie essentieel voor een welvaart in Nederland die naast materiële aspecten rekening houdt met onder meer gezondheid, milieu, onderwijs en sociale cohesie Zij adviseert de politiek meer te sturen op de gewenste omvang en vormen van migratie. Dergelijke landelijke politieke keuzes kunnen ook doorwerken in de toekomstige groei en samenstelling van de Utrechtse bevolking. 

Woningvoorraad en woningmarkt

Steden zijn aantrekkelijk en trekken de laatste decennia steeds meer, vooral jonge mensen aan. De stad trekt hen aan als een magneet. Ze trekken naar de stad voor onderwijs en beginnen er vaak ook een werkcarrière (het zogenaamde ‘roltrapeffect’). En meer dan vroeger blijven ze in de grote stad wonen om er een gezin te stichten. Daarnaast trekt het hoger onderwijs veel buitenlandse studenten, waarvan volgens het NUFFIC na vijf jaar 24% nog werkzaam is in Nederland.  

De woningvoorraad in Utrecht groeide in 2023 minder snel dan de jaren er voor

Tegenover de sterke groei van de Utrechtse bevolking staat een Utrechtse woningmarkt die in 2023 te maken had met een vertraging in het groeitempo. De woningvoorraad nam vorig jaar toe met 1% (circa 1.700 woningen, opleveringen minus sloop en onttrekkingen). In de jaren 2019 tot en met 2022 lag de jaarlijkse groei nog op een kleine 3.000 woningen. In 2023 werden in Utrecht ruim 2.100 nieuwbouwwoningen opgeleverd. De afgelopen jaren lag het gemiddeld aantal opleveringen boven de 3.000 woningen. Dit fors lagere aantal heeft te maken met moeilijke marktomstandigheden na de coronacrisis, onder andere door stijgende rente, inflatie en hoge bouwkosten. Deze brengen zowel investeerders als kopers in de problemen. In 2023 zijn weer meer woningen in aanbouw genomen. Van 2.573 woningen is de bouw gestart, ruim twee keer zo veel woningen waarvan de bouw is gestart als in 2022. Ook voor 2024 is de verwachting dat veel bouwprojecten gaan starten. Op korte termijn lijkt de dip in de nieuwbouw dus tijdelijk.

Utrechtse woningmarkt: meer huurwoningen, dure koop en stijgende prijzen

De afgelopen jaren daalde het aandeel koopwoningen binnen de totale woningvoorraad naar 44%. Dit komt doordat nieuwgebouwde woningen de laatste jaren voor het merendeel uit huurwoningen bestaan. De verkoopprijzen van bestaande woningen stegen in Utrecht de afgelopen jaren sterk. Met als gevolg ook stijgende WOZ-waarden en een flinke toename van het aandeel dure koopwoningen (boven de NHG-grens). Eerdere prijsdalingen kwamen in 2023 weer tot stilstand en stijgen weer sinds het derde kwartaal. Rabobank en ING verwachten ook voor 2024 prijsstijgingen van 4,0% tot 4,5%. Huishoudens kunnen door relatief hoge inkomensstijgingen weer meer lenen. Daarnaast is er blijvend een laag woningaanbod.

Grotere huisvestingsopgave statushouders en druk op maatschappelijke opvang

Voor het jaar 2023 kreeg Utrecht de taak om 792 statushouders te huisvesten, een aanzienlijk hogere taakstelling dan in voorgaande jaren. Hiervan zijn 434 statushouders daadwerkelijk gehuisvest. De taakstelling voor het eerste halfjaar van 2024 is vastgesteld op 384 statushouders. Met de, over meerdere jaren, opgebouwde achterstand (243), staat Utrecht voor de opgave om het eerste halfjaar van 2024 627 statushouders te huisvesten. Veel gemeenten worstelen met de taakstelling vanwege een tekort aan sociale huurwoningen. De huisvesting van statushouders vormt een keten met de vluchtelingenopvang. Door vertraagde uitstroom en nieuwe instroom door de Spreidingswet en Oekraïense vluchtelingen, staan Utrechtse opvanglocaties momenteel onder extra grote druk.  

Meer problemen dreigen: een overvol elektriciteitsnet

Het elektriciteitsnet in Nederland is vol, het net kan de toegenomen vraag naar elektriciteit niet aan. We spreken van netcongestie. Ook in Utrecht speelt dit probleem (Stedin, 2024) en zijn er voorlopig geen grote aansluitingen mogelijk voor zowel levering (zonnevelden, grote daken met zonnepanelen, windmolens) als afname (supermarkten, grootschalige horeca, kantoren, fabrieken). Voor 2026 dreigen ook problemen voor kleine aansluitingen (huizen). Netbeheerders, rijk, provincie en gemeenten werken momenteel aan een noodpakket van maatregelen om beperkingen op nieuwe kleine aansluitingen te voorkomen (o.a. slim laden elektrische auto's en slimme warmtepompen).

Kwaliteit van de leefomgeving

Naast voldoende woningen gaat het bij groeien in balans ook om de leefbaarheid van de woonomgeving, voldoende rust, maar ook levendigheid, voldoende groen en een goede bereikbaarheid. In een verdichtende stad zijn dit elementen die ervoor zorgen dat de verdichting ook voordelen oplevert voor de stad en de mensen die er wonen.

Toekomstverwachting over buurt negatiever

Het aandeel Utrechters dat aangeeft te verwachten dat hun buurt in de toekomst slechter wordt, stijgt gestaag de afgelopen vijf jaar. Waar in 2018 nog 11% van de Utrechters aangeeft een negatieve toekomstverwachting ten aanzien van de eigen buurt te hebben, stijgt dit in 2023 naar 18%. Deze stijging is het meest zichtbaar in de wijk Binnenstad (van 14% in 2018 naar 25% in 2023) en de wijken Zuid (van 13% in 2018 naar 28% in 2023) en Leidsche Rijn (van 10% naar 21%). Hoe bewoners hun buurt op dit moment beoordelen is in de meeste wijken stabiel. Alleen in de wijk Binnenstad daalde het algemeen buurtoordeel van een 8,0 in 2021 naar een 7,7 in 2023.

Tevredenheid OV en openbaar groen neemt licht af en meer overlast door lawaai en afval/rommel  

Utrechters zijn in 2023 iets minder tevreden over de ov-bereikbaarheid van de eigen buurt. In 2021 was dit nog 83%, in 2023 daalt dit naar 79%. Het afgelopen jaar nam ook de gemiddelde hoeveelheid openbaar groen dat een huishouden in Utrecht ter beschikking heeft licht af van 66 m² in 2022 naar 64 m² in 2023. Dit komt door de groei van het aantal inwoners van de stad, de oplevering van grote woonprojecten en een vaak wat achterlopende inrichting van de openbare ruimte. Utrechters zijn ook iets minder tevreden (72% in 2023) over het park in hun buurt dan in coronajaar 2021 (75%). De tevredenheid ligt weer op het niveau van 2019. Tijdens de pandemie waren inwoners mogelijk meer tevreden doordat ze meer gebruik maakten van parken. Het aantal Utrechters dat vaak last heeft van lawaai, anders dan verkeerslawaai/lawaai van bedrijven, neemt toe (18% 2019; 24% in 2023). En tot slot neemt ook het percentage Utrechters dat vaak last heeft van rommel en afval op straat toe (34% in 2019; 38% in 2023).