6. Inburgeraars en sociale verbinding en hun leefomgeving

In dit hoofdstuk:

• Enquêteresultaten over sociale verbinding en de leefomgeving 
• Resultaten interviews inburgeraars over de ervaren sociale verbinding en de leefomgeving
• Resultaten interviews professionals over hun perspectief op (het belang van) sociale verbinding
   

6.1    Enquêteresultaten sociale verbinding en de leefomgeving 

Als gemeente stellen we Utrechters vragen over sociale verbinding en hun leefomgeving. Deze vragen hebben we ook aan inburgeraars gesteld. Daarnaast hebben we de inburgeraars een aantal extra vragen gesteld. Deze paragraaf geeft een overzicht van de antwoorden van asielstatushouders en gezinsmigranten op vragen over sociale verbinden en hun leefomgeving. Waar mogelijk presenteren we dit naast de antwoorden die Utrechters in 2023 gegeven hebben. Dit geeft inzicht in hoe de inwoners (in deze peiling) hun buurt ervaren.

6.1.1 Netwerk en contacten

Figuur 6.1 – De mensen in deze buurt gaan op een prettige manier met elkaar om

• Van de asielstatushouders in deze peiling vindt 61% dat de mensen in hun buurt op een prettige manier met elkaar omgaan. 
• Van de gezinsmigranten in deze peiling vindt 77% dat de mensen in hun buurt op een prettige manier met elkaar omgaan. 
• 70% van de Utrechters vindt dat de mensen in hun buurt op een prettige manier met elkaar omgaan. 

Figuur 6.2 – Het is niet leuk om in deze buurt te wonen

• Van de asielstatushouder in de peiling geeft 18% aan het niet leuk te vinden om in hun buurt te wonen ((zeer) mee eens).
• Van de gezinsmigranten in de peiling geeft 11% aan het niet leuk te vinden om in hun buurt te wonen ((zeer) mee eens).
• Zo’n 10% van de Utrechters vindt het niet leuk om in hun buurt te wonen ((zeer) mee eens).

Figuur 6.3 – Ik voel me prettig bij de mensen die in deze buurt wonen

• Van de asielstatushouders in deze peiling geeft 62% geeft aan zich prettig te voelen bij de mensen die in de buurt wonen.
• In de peiling van 2024 gaf 85% van de responderende asielstatushouders aan zich prettig te voelen bij de mensen die in de buurt wonen.
• Van de gezinsmigranten in deze peiling geeft 77% aan zich prettig te voelen bij de mensen die in de buurt wonen.
• Van alle Utrechters geeft 63% aan zich prettig te voelen bij de mensen die in de buurt wonen.

Figuur 6.4 – Er zijn mensen bij wie ik terecht kan

• 41% van de asielstatushouders in deze peiling geeft aan dat er mensen zijn bij wie zij terecht kunnen.
• 51% van de gezinsmigranten in deze peiling geeft aan dat er mensen zijn bij wie zij terecht kunnen.
• In de peiling van 2024 gaf 77% van de responderende gezinsmigranten aan dat er mensen zijn bij wie zij terecht kunnen.
• Utrechters geven vaker aan dat er mensen zijn bij wie zij terecht kunnen (87%) dan asielstatushouders én gezinsmigranten.

Figuur 6.5 – Ik heb veel contact met mijn buren

• Ruim een kwart van de responderende inburgeraars (26%) geeft aan veel contact te hebben met de buren. Hierin is geen verschil te zien tussen asielstatushouders (25%) en gezinsmigranten (27%) in deze peiling.
• In de peiling van 2024 gaf 37% van de responderende inburgeraars aan veel contact te hebben met de buren.

Figuur 6.6 – Aandeel inburgeraars met problemen in het dagelijks leven door gevoel er niet bij te horen of niet thuis te voelen

• Van de asielstatushouders in deze peiling geeft 37% aan problemen in het dagelijks leven te ervaren door het gevoel er niet bij te horen of niet thuis te voelen. 50% van de asielstatushouders geeft aan geen problemen te ervaren door het gevoel er niet bij te horen of niet thuis te voelen.
• Van de gezinsmigranten in deze peiling geeft 28% aan problemen in het dagelijks leven te ervaren door het gevoel er niet bij te horen of niet thuis te voelen. 61% van de gezinsmigranten geeft aan geen problemen te ervaren door het gevoel er niet bij te horen of niet thuis te voelen.

6.1.2 Huisvesting

Figuur 6.7 – Aandeel inburgeraars met problemen in het dagelijks leven door de woning waarin men woont

• Van de asielstatushouders in deze peiling geeft 23% aan problemen in het dagelijks leven te ervaren door de woning waarin zij wonen.
• Van de gezinsmigranten in deze peiling geeft 13% aan problemen in het dagelijks leven te ervaren door de woning waarin zij wonen.

6.2    Resultaten interviews inburgeraars over sociale verbinding

In de interviews met inburgeraars is gevraagd of zij zich verbonden voelen met Utrecht. Het gaat hierbij in hoeverre zij zich thuis voelen in Utrecht en in hun buurt. Verder is gevraagd of respondenten wel eens op plekken zijn geweest om mensen te ontmoeten (andere inburgeraars of mensen die al in Utrecht wonen).

Meerderheid inburgeraars voelt zich redelijk thuis in Utrecht 
De meerderheid van de respondenten voelt zich redelijk tot goed thuis in Utrecht, maar sommigen geven aan dat het lastig is om contact te maken met de ‘lokale bevolking’. Volgens iemand heeft dit te maken met een “kleine communicatiebarrière, misschien vanwege de taal, maar ook omdat we de cultuur van de Nederlandse samenleving nog moeten leren kennen". Sommige respondenten geven aan dat zij de warmte en vriendelijkheid uit hun thuisland missen: “Het mist een beetje, die vriendelijke warmte van mensen. Het is een beetje koud, die knuffel ontbreekt. Ik wil een knuffel”. Ook wordt de afsprakencultuur in Nederland door een respondent genoemd. Dit ontmoedigt spontane afspraken, waardoor het lastig is om contact en vrienden te maken.

De rol van de gemeente bij het ‘thuisgevoel’ is door verschillende inburgeraars benoemd. In de meeste gevallen in positieve zin. Ze voelen zich goed geholpen en gehoord: “ik kan zeggen dat de houding van de gemeente geweldig is. Ze hebben ons bij alle aspecten goed geholpen.[…] Er zijn veel nieuwkomers en ik vind dat de gemeente dit proces heel goed regelt ondanks zoveel nieuwkomers”. Iemand anders geeft aan dat ze zich in Utrecht thuis voelt door het taalcafé en hulp van de gemeente. Een ander signaal komt van een respondent die hoopt dat de gemeente opener en flexibeler met hen omgaat. Afspraken met de gemeente zouden te formeel zijn en te weinig ondersteuning bieden. De wens van deze respondent is om meer te leren over Nederland en hoopt dat de gemeente hier meer aandacht voor krijgt, bijvoorbeeld door evenementen te organiseren om inburgeraars samen te brengen met de lokale bevolking.

Verder noemt een aantal respondenten zaken waardoor ze zich thuis voelen: het gevoel van vrijheid/veiligheid en een samenleving die openstaat voor nieuwkomers. Ook voelt de stad volgens iemand als een plek waar je kinderen kunt krijgen en een balans kunt vinden tussen de Nederlandse cultuur en andere culturen. Een andere respondent geeft aan dat Utrecht multicultureel is en dat helpt om een eigen versie van ‘thuis’ te creëren.

Niet alle respondenten voelen zich thuis in hun buurt 
Aan de geïnterviewde inburgeraars is ook gevraagd of zij zich thuis voelen in hun buurt. Sommigen voelen zich hier thuis, bij anderen is dit niet het geval. Meerdere inburgeraars voelen zich thuis in hun Utrechtse buurt. Iemand geeft aan dat de buurt fijn en rustig is. Een andere inburgeraar vindt Nederlanders open en tolerant zijn. Daarom vindt deze persoon de relaties met de buurt goed en worden geen problemen ervaren met relaties aangaan. De respondent biedt de buren Turks eten aan om contact te maken. “Ze [de buren] geven ons meestal een warm gevoel. […] Op dit moment is er een taalbarrière, maar dat is een tijdelijk probleem, Als de taalbarrière helemaal verdwijnt, denk ik dat we het heel goed met elkaar kunnen vinden en elkaar beter begrijpen!”

Andere respondenten voelen zich niet of minder thuis in hun buurt. Iemand geeft aan dat de buurt vooral uit jonge mannen bestaat. Daar voelt de respondent zich ongemakkelijk bij en staat daardoor niet open om met hen te communiceren: “Ik mis een ondersteunende gemeenschap in de buurt waardoor in me veilig en zelfverzekerd voel.” De buurt voelt voor deze respondent als onveilig voor een vrouw die alleen woont. Ook geeft iemand aan zich niet thuis te voelen in de buurt door het gemis van familie in het land van herkomst. Een aantal respondenten vindt het lastig om zich thuis te voelen door de (culturele) diversiteit en gebrek aan de eigen cultuur. Iemand noemt het volgende: “We houden van ons huis, we houden van onze buren. Maar de uitgebreide buurt is voornamelijk een Marokkaanse en Turkse cultuur en het is heel anders dan wat wij kennen. En het is heel moeilijk om dat te weten. Dus ik weet niet hoe leuk ze ons vinden, maar verder is het prima. Je land verlaten is altijd moeilijk.”

De omgangsvormen qua communicatie maken het voor een inburgeraar moeilijk om zich thuis te voelen. Sommige respondenten hebben moeite om in een buurt te wonen met veel ouderen. Door dit gebrek aan diversiteit is er weinig contact met de andere buurtbewoners. Iemand anders geeft aan dat het lastig kan zijn om in een buurt met alleen Nederlanders te wonen als iemand de taal nog niet spreekt. Dit zou volgens deze inburgeraar vooral een probleem zijn bij oudere inburgeraars.

Wat volgens respondenten zou helpen om zich meer thuis te voelen in de buurt zijn meer plekken of buurtevenementen om contact te maken met de mensen in Utrecht. Of workshops om mensen met verschillende achtergronden te ontmoeten en de lokale cultuur beter te begrijpen. Een inburgeraar geeft aan: "Ik zou willen dat er sport- of kunstactiviteiten waren die vluchtelingen en Nederlandse burgers samenbrengen, omdat het dan makkelijker zou zijn om informeel en natuurlijk met elkaar om te gaan. Tot nu toe heb ik nog geen geschikte activiteiten kunnen vinden om de gemeenschap beter te leren kennen. Ik denk dat deze evenementen nuttig zouden kunnen zijn om het gevoel van vervreemding te verlichten en me beter te engageren." Verder noemen respondenten verschillende specifieke dingen die zij persoonlijk missen zoals: Latijns-Amerikaanse restaurants, meer halalopties bij het maandelijkse etentje met buurtgenoten en het gemis van nachtwinkels.

Het verschilt hoe inburgeraars anderen ontmoeten
Sommige inburgeraars bouwen vriendschappen op tijdens taalcursussen (taalcafés) of andere activiteiten voor nieuwkomers, soms al vanaf hun tijd in het AZC. Het verlangen om je aan te passen aan de maatschappij en een positieve bijdrage te leveren (bijvoorbeeld op het gebied van werk) is voor een aantal respondenten reden om nieuwe relaties aan te gaan. Ook noemen inburgeraars het belang van introductiecursussen en trainingen, zoals de ISK (Internationale Schakelklas). Dit zijn waardevolle gelegenheden om gelijkgestemden te ontmoeten en hun netwerk uit te breiden: “Toen ik de opleiding bij ISK volgde, ontmoette ik veel nieuwkomers. Ik had ook de kans om mensen te ontmoeten die om dezelfde redenen als wij kwamen. Netwerken met nieuwkomers ontstaat vanzelf als je om dezelfde redenen komt. Je ontmoet deze mensen al in het kamp, meestal via via.”

Soms is het voor inburgeraars moeilijk om contact te maken met de lokale bevolking. Volgens geïnterviewden zijn er weinig plekken waar dit kan, behalve bijvoorbeeld bibliotheken, openbare parken en markten. Sommigen zoeken deze plekken niet bewust op. De redenen hiervoor zijn verschillend: iemand heeft al vrienden gemaakt bij de inburgeringscursus en iemand anders gaat liever niet naar plekken waar andere migranten samenkomen. Ook geeft een respondent aan dat zij salsacursussen bezoekt en daar ook andere expats komen.

Aan geïnterviewden die geen specifieke plekken bezoeken om inburgeraars of anderen te ontmoeten, is gevraagd of zij maatschappelijke organisaties voor inburgeraars kennen. De bekendheid van deze organisaties (bijvoorbeeld TaalDoetMeer, Wilde Westen, Plan Einstein) verschilt per persoon en is beperkt. Sommigen zijn bekend met initiatieven zoals Plan Einstein en Wilde Westen en waarderen de activiteiten die zij organiseren. Anderen zouden graag nog iets bij een dergelijke organisatie ondernemen, maar hebben hier geen tijd voor.

6.3    Resultaten interviews professionals over sociale verbinding

Sociale verbinding is volgens de geïnterviewde professionals essentieel voor integratie van nieuwkomers. Dit geldt overigens niet alleen voor nieuwkomers maar ook voor gevestigde Utrechters, benadrukken ze. Onderlinge sociale verbinding maakt het gemakkelijker om hulp te vragen, het verkrijgen van tips en/of adviezen en het ervaren van een thuisgevoel. Zonder sociale contacten voelen mensen zich geïsoleerd, geeft één van de professionals aan: “Het is enorm belangrijk, als je mensen kent, om dingen aan te vragen, tips te krijgen, voorbeelden te hebben en om je thuis te voelen. Je bent nergens als je niemand kent. Het leven bestaat er ook uit dat je je verhoudt tot andere mensen waarbij je je goed voelt.”

Een sociaal netwerk, passende activiteiten bij persoonlijke interesses, (gedeeltelijke) inmenging met de gevestigde Utrechters en het groepsgevoel dragen positief bij aan sociale verbinding
Professionals geven aan dat aspecten zoals het hebben van een sociaal netwerk, het ervaren van groepsgevoel en het kunnen deelnemen aan passende activiteiten bijdragen aan sociale verbinding. Een sociaal netwerk kan bestaan uit mensen met dezelfde achtergrond of herkomst, maar ook het hebben van contacten met gevestigde Utrechters kan waardevol en helpend zijn. Daarnaast wordt benadrukt dat het belangrijk is dat de activiteiten aansluiten bij de interesses van de nieuwkomer. Bovendien is het van groot belang dat er activiteiten zijn waarbij het 'nieuwkomer zijn' niet centraal staat, zodat men zich meer als 'mens' of 'inwoner van Utrecht' voelt, in plaats van 'inburgeraar'.
"Ik weet wel de Sint-Maarten parade, daar doen ook mensen uit de opvang aan mee. En zij vinden dat zo geweldig. Ineens ben jij ook iemand uit de stad, en loop je mee en staan er mensen langs de kant te juichen naar je." … “Het allerbelangrijkste zijn de dingen die niet gericht zijn op dat je nieuw bent, maar omdat die dingen leuk zijn. Dan ben je ook gewoon mens en geen nieuwkomer.”

Ook variëren de behoeften van nieuwkomers op het gebied van sociale verbinding sterk. Sommigen zoeken contact met mensen die op hen lijken, terwijl anderen juist nieuwe contacten willen leggen. Onder andere taalvaardigheid speelt hierbij een grote rol. 
"De nieuwkomers hebben natuurlijk ook zulke verschillende achtergronden. De een spreekt supergoed Engels en kan met iedereen praten en de andere helemaal niet. Dus behoeften zijn ook heel verschillend."

Creëren van een sociaal netwerk kan uitdagend zijn, is niet lineair en bovendien persoonsafhankelijk
Het opbouwen van een sociaal netwerk als inburgeraar kan uitdagend zijn. Inburgeraars (vaker asielstatushouders dan gezinsmigranten) hebben vaak te maken met persoonlijke trauma's en zorgen over familie in het land van herkomst. Dit beïnvloedt hun welzijn en integratie, en zorgt ervoor dat het proces vaak niet lineair is. Een professional zegt hierover het volgende: “Het is nooit zo’n één rechte lijn van begin naar ingeburgerd. Het gaat altijd in golfbewegingen. Ook met hoe mensen zich voelen. Het zijn toch veel mensen die veel meemaken, of weer anderen zien die veel meemaken. Daar lopen ze ook wel tegenaan: dan kan het met jou wel goed gaan vanaf de buitenkant gezien met werk en kinderen op school. Maar dat wil niet zeggen dat je je altijd goed voelt. Dat is meer bij deze groep dan bij de gemiddelde persoon in Utrecht denk ik.”

Hoe snel inburgeraars zich hier thuis voelen, verschilt dus ook per persoon en hangt af van persoonlijke voorkeuren en behoeften. Ook het karakter speelt een rol; sommige mensen zijn van nature erg ondernemend, terwijl anderen vaker een zetje nodig hebben. Omdat er veel op nieuwkomers afkomt, hebben ze vaak meer nodig dan alleen (het verwijzen naar) informatie. Voor sommige mensen is persoonlijke begeleiding belangrijk om deel te nemen aan activiteiten en contacten te leggen. Dit vraagt om tijd en aandacht van professionals, die vaak beperkt zijn in hun mogelijkheden: 
"Je kan allerlei plannen op papier zetten, maar uiteindelijk moet je bijna letterlijk iemand aan de hand nemen en in contact brengen met anderen. Het makkelijk maken voor mensen. Sommige mensen hebben dat écht nodig."

Een andere belemmerende factor in het opbouwen van een sociaal netwerk en het ‘thuis weten’ in Utrecht is de huidige politieke stroming. De houding en de plannen van het huidige kabinet ten aanzien van migratie, asielbeleid en inburgering kunnen een gevoel van onveiligheid creëren, wat het integratieproces belemmert. Naast een onveilig gevoel bij de inburgeraar, vreest een professional dat het ook invloed heeft op de lokale inwoners van Utrecht: “Wat de huidige politiek doet met mensen heeft veel invloed op dit thema. Ook met Utrechters, toch mensen die beïnvloed worden, en als je het maar genoeg te horen krijgt denk je dan van: Oja, misschien is het ook wel problematisch. Dat is toch een gevaar.”

En dat terwijl professionals aangeven dat het succes van inburgering, naast de activiteiten van professionele organisaties, juist óók afhangt van de mate waarin gevestigde Utrechters nieuwkomers kunnen verwelkomen en op kunnen nemen in de samenleving: 
“Ik denk dat het ook niet allemaal vanuit de organisaties moet komen. Het moet ook vanuit de samenleving komen, precies wat je zegt: de buurvrouw met de pan soep. Zolang je als organisaties mensen nog moet helpen, zijn ze nog niet ingeburgerd. Uiteindelijk hoop je dat naast organisaties, ook de buren, en eigenlijk iedereen daar zich daar bewust van is. Dat er mensen nieuw zijn en dat die wat extra’s nodig hebben. Dat kan je niet alleen oplossen met organisaties.”