Gezondheid & welzijn volwassenen
Samenvatting
De meeste Utrechters voelen zich gezond en zijn gelukkig. Wel zijn er grote verschillen. Deze verschillen hangen sterk samen met problemen met rondkomen, werk en wonen. Soms worden verschillen groter, bijvoorbeeld naar opleiding en rondkomen. De mentale gezondheid van Utrechters staat onder druk.
In het kort
- Ruim vier op de vijf Utrechters zijn tevreden met het leven
- De meeste Utrechters voelen zich gezond, maar goed ervaren gezondheid neemt af
- Gezondheidsverschillen in Utrecht blijven groot
- Problemen met rondkomen, werk en wonen sterk gerelateerd aan gezondheidsachterstanden
- Mentale gezondheid staat onder druk
- Ernstige eenzaamheid neemt toe van 11% in 2020 naar 15% in 2022
| 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| % inwoners dat eigen gezondheid als goed ervaart | 78 | - | 83 | - | 74 | - |
| % inwoners met een langdurige ziekte of aandoening (zes maanden of langer) | - | - | 26 | - | 28 | - |
| % inwoners dat ernstig beperkt is in het dagelijks leven vanwege gezondheidsproblemen | - | - | 4 | - | 4 | - |
| % inwoners met hoog risico op psychische problemen | 7 | - | 7 | - | 11 | - |
| % inwoners dat ernstig eenzaam is | 10 | - | 11 | - | 15 | - |
| % (zeer) eens met: ik ben tevreden met mijn leven | 88 | 86 | - | 85 | - | 86 |
| % (zeer) eens met: ik ben gelukkig | 82 | 82 | - | 81 | - | 81 |
Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen, gemeente Utrecht; Inwonersenquête, gemeente Utrecht
Dit hoofdstuk geeft een samenvatting van de gezondheid van Utrechters (18 jaar en ouder), ontwikkelingen hierin en de samenhang met factoren die gezondheid beïnvloeden. Op de Volksgezondheidsmonitor Utrecht staat alle informatie over gezondheid, leefstijl en de relatie met factoren die dit beïnvloeden.
Ruim vier op de vijf Utrechters zijn tevreden met het leven
86% van de Utrechters van 18 jaar en ouder geeft aan tevreden te zijn met het leven. 81% geeft aan gelukkig te zijn. Beide percentages zijn redelijk stabiel over de jaren. Wel zijn er verschillen tussen groepen Utrechters. Zo voelen Utrechters zonder opleiding of met primair onderwijs/vmbo zich minder vaak tevreden of gelukkig dan Utrechters met een hbo/wo-opleiding. Ook voelen Utrechters die net of niet goed kunnen leven van hun inkomen zich minder vaak tevreden of gelukkig dan Utrechters die hier geen problemen mee hebben.
De meeste Utrechters voelen zich gezond, maar goed ervaren gezondheid neemt af
74% van de Utrechtse volwassenen (18 jaar en ouder) ervaart een goede gezondheid. Dat past bij een stad met veel twintigers en dertigers en veel inwoners met een hbo/wo-opleiding. Utrechters voelen zich vaker gezond dan inwoners van andere G4-steden en van andere steden met veel inwoners met een hbo/wo-opleiding, zoals Delft of Eindhoven. Wel is het aandeel Utrechters met een goed ervaren gezondheid lager dan eerdere jaren. Tot 2020 had ongeveer 78% een goed ervaren gezondheid met een piek van 83% in 2020. Deze verandering zien we ook in andere gemeenten. Uit duiding halen we als mogelijke verklaring voor de piek in 2020 een andere perceptie van de eigen gezondheid door de coronapandemie. De daling tussen 2020 en 2022 komt volgens professionals (duidingsgesprek november 2023) mogelijk voort uit ongunstige ontwikkelingen in factoren die gezondheid beïnvloeden, zoals een toename in moeite met rondkomen en minder vertrouwen in de toekomst. Onder Utrechters in een kwetsbare situatie is de ervaren gezondheid nog lager: van hen heeft 43% een goed ervaren gezondheid.
Onderzoek onder inburgeraars in Utrecht laat zien dat 69% van hen een goede gezondheid ervaart. 22% ervaart in het dagelijks leven problemen met hun lichamelijke gezondheid. Inburgeraars voelen zich vaker neerslachtig of somber en ook vaker zenuwachtig dan Utrechters gemiddeld.
Gezondheidsverschillen in Utrecht blijven groot
In Utrecht zijn grote gezondheidsverschillen, zoals dat ook in de rest van Nederland het geval is. De gezonde levensverwachting bij geboorte is voor inwoners van Overvecht 13,4 jaar korter dan voor inwoners van Noordoost. Verschillen in gezondheid tussen wijken hangen samen met de sociaal-economische positie van de inwoners in deze wijken en buurten: in wijken en buurten waar de sociaal-economische positie lager is, is de gezondheid in het algemeen slechter. De Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) zegt hierover dat mensen met een lage sociaal-economische positie minder grip op hun leven ervaren, wat hun mentale en fysieke gezondheid aantast.
Problemen met rondkomen, werk en wonen sterk gerelateerd aan gezondheidsachterstanden
De Sociaal-Economische Raad (SER) constateert dat vooral maatschappelijke factoren, zoals de situatie waarin mensen opgroeien, wonen en werken, ten grondslag liggen aan sociaal-economische gezondheidsverschillen. Ook Utrechters ervaren problemen met rondkomen, werk en wonen wat hun gezondheid negatief beïnvloedt. Utrechters met een uitkering doen bijvoorbeeld vaker een beroep op de gezondheidszorg vanwege mentale klachten dan inwoners met inkomen uit werk, vermogen, studiefinanciering of pensioen. Andersom kunnen gezondheidsproblemen de problemen op het gebied van rondkomen, werk en wonen versterken. Lees meer hierover in het hoofdstuk Bestaanszekerheid van het Utrechts Gezondheidsprofiel en in de speciale uitgave over gebruik van de geestelijke gezondheidszorg.
De grootste gezondheidsachterstand hebben:
- inwoners die moeite hebben met rondkomen
- inwoners met primair onderwijs of een vmbo-opleiding
- inwoners in een eenpersoonshuishouden
- eerste generatie migranten
- inwoners in een zeer kwetsbare situatie (meerdere ernstige problemen, als ernstige schulden, verslavingsproblemen, geen woning of thuis)
Soms worden verschillen groter. Dit geldt voor verschillen naar opleiding, rondkomen en leeftijd. Het is niet zo dat het met alle Utrechters in deze groepen slecht gaat. Andersom gaat het ook niet met alle Utrechters goed. We zien meerdere negatievere ontwikkelingen over de tijd bij Utrechters met een havo/vwo/mbo-opleiding, Utrechters die moeite hebben met rondkomen en 18 t/m 24-jarigen. Lees meer in de speciale uitgaven over gezondheidsverschillen bij volwassenen.
Mentale gezondheid staat onder druk
De mentale gezondheid van jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) staat nog steeds onder grote druk. Vergelijkbaar met Nederlandse cijfers heeft 15% matige en 7% ernstige psychische problemen en 25% voelt zich vaak beperkt door psychische klachten. De helft (53%) voelt zich (heel) vaak gestrest, met name door studie of school, de eisen die ze aan zichzelf stellen en door de combinatie van alles wat ze moeten doen. Dit is hoger dan gemiddeld in Nederland. Van de volwassen Utrechters (18 jaar en ouder) heeft 11% een hoog risico op een angststoornis of depressie. Dit was eerder 7%. Deze ongunstige ontwikkeling zien we ook in andere grote steden en in landelijk onderzoek van het Trimbos.
Ernstige eenzaamheid neemt toe van 11% in 2020 naar 15% in 2022
Ruim een op de vijf Utrechtse jongvolwassenen (16 t/m 25 jaar) en ruim een op de zes volwassenen (18 jaar en ouder) is ernstig eenzaam. Ernstige eenzaamheid komt vaker dan gemiddeld voor onder Utrechters met een buitenlandse herkomst, Utrechters die alleen wonen en Utrechters zonder opleiding of die primair onderwijs, vmbo, havo, vwo of mbo hebben afgerond. Hoewel eenzaamheid niet altijd samen gaat met weinig sociaal contact, zien we ook een toename in sociale eenzaamheid tussen 2020 en 2022. Emotionele eenzaamheid blijft, na een stijging tussen 2018 en 2020, stabiel. Van leden van het panel Meetellen in Utrecht voelt 32% zich eind 2022 ernstig eenzaam. Redenen van eenzaamheid onder deze groep zijn divers, bijvoorbeeld moeite met het aangaan van sociale contacten, beperkte belastbaarheid of gebrek aan financiën.
Eenzaamheid gaat samen met armoede eerlijk gezegd. Als je niet veel hebt dan kan je niet veel doen. Als je niet vindingrijk bent of mensen hebt die je helpen, dan beland je al gauw in een vicieuze cirkel.
- Utrechter
Sinds 2003 worden verschillen in ernstige eenzaamheid tussen opleidingsgroepen groter. Ernstige eenzaamheid neemt sterker toe bij Utrechters zonder opleiding of met primair onderwijs/vmbo dan bij Utrechters met een hbo/wo-opleiding. Meer over eenzaamheid leest u in de speciale uitgave over eenzaamheid.