Participatie

Samenvatting

In 2021 heeft 25% van de Utrechters op een of meerdere manieren geparticipeerd om beleid, plannen of activiteiten van de gemeente te beïnvloeden. Online werd er geparticipeerd via DenkMee, met meer dan 8.000 reacties in 2022. Eind 2022 verscheen het rapport van de Rekenkamer Utrecht waarin het inwonersparticipatiebeleid van de gemeente is onderzocht.

In het kort

• Kwart van de Utrechters maakt een melding over de openbare ruimte
• Een op de vier participeert om de gemeente te beïnvloeden
• Een op de vijf Utrechters in een kwetsbare situatie heeft meegepraat of meegedacht
• Een op de drie heeft het idee dat gemeente iets met hun bijdrage heeft gedaan
• Digitale participatie met DenkMee: meer dan 8.000 reacties in 2022
• Onderzoek Rekenkamer: Horen, zien en samen door

Kwart van de Utrechters maakt een melding over de openbare ruimte

Inwoners kunnen op verschillende manieren beleid, plannen of activiteiten van de gemeente beïnvloeden. Vier op de tien (40%) inwoners heeft in 2021 iets gedaan om het beleid, de plannen of activiteiten van de gemeente te beïnvloeden. Het grootste deel deed dat door een melding te maken over de openbare ruimte (25%). Dit komt neer op een kwart van alle Utrechters. Waar inwoners precies een melding over maken, is te lezen in het hoofdstuk Staat openbare ruimte.

Een op de vier participeert om de gemeente te beïnvloeden

Een op de vier Utrechters (25%) heeft op een of meerdere manieren geparticipeerd om beleid, plannen of activiteiten van de gemeente te beïnvloeden. Inwoners participeren door het bijwonen van een (digitale) bijeenkomst van de gemeente, het indienen van een klacht of zienswijze, contact met een bewonersgroep zoals het wijkplatform, online mening geven via een vragenlijst of peiling, contact met een raadslid of (wijk)wethouder of deelname aan een participatietraject.

In participatie zijn verschillen te zien tussen met name verschillende opleidingen en ook tussen wijken en leeftijdsgroepen. Zo participeren inwoners met hbo- of universiteit als hoogst voltooide opleiding het meest (29%) en inwoners zonder opleiding of basisonderwijs of een vmbo-opleiding het minst (13%). De Binnenstad participeert met 30% het meest en inwoners uit Leidsche Rijn met 20% het minst. Ook Utrechters in de leeftijd 30 t/m 64 jaar (28%) participeren vaker dan gemiddeld.

Hoewel de participatie van inwoners zonder opleiding of basisonderwijs of vmbo-opleiding achterblijft ten opzichte van de andere opleidingsgroepen, laat De Staat van Nederland (2020) zien dat tegelijkertijd mensen met een lagere opleiding (basisonderwijs, vmbo) (53%) vaker voorstander zijn van meer inspraak op gemeentelijk en provinciaal niveau dan mensen met een hogere opleiding (hbo, wo, doctor) (37%). De verklaring die hiervoor wordt gegeven is dat politieke onvrede leidt tot een behoefte aan meer inspraak.

Een op de vijf Utrechters in een kwetsbare situatie heeft meegepraat of meegedacht

Ook Utrechters in een kwetsbare situatie (panel Meetellen) zijn gevraagd naar het hebben van inspraak in het beleid en de plannen van de gemeente. 20% van de panelleden heeft in het afgelopen jaar meegepraat of meegedacht met plannen of beleid van de gemeente. Van deze panelleden heeft 25% het gevoel dat er iets met de inbreng is gedaan. Een kwart van de panelleden heeft in het afgelopen jaar niet meegepraat of meegedacht, maar zou dit wel willen doen. Uit groepsgesprekken blijkt dat inwoners in een kwetsbare situatie niet altijd goed worden bereikt bij inspraakmogelijkheden. Ook voelen zij zich niet altijd gehoord of welkom bij inspraakbijeenkomsten, bijvoorbeeld doordat er vaak wordt verwacht dat deelnemers goede lees-, taal- en digitale vaardigheden hebben, wat niet iedereen heeft.

Een op de drie heeft het idee dat gemeente iets met hun bijdrage heeft gedaan

34% van de inwoners die iets gedaan hebben om beleid te beïnvloeden, heeft in 2021 ook het idee dat de gemeente iets met hun bijdrage heeft gedaan. Een derde (34%) heeft het idee dat de gemeente niets met hun bijdrage heeft gedaan en 33% weet niet wat er met hun bijdrage is gedaan of is niet op de hoogte. Deze percentages zijn over de afgelopen jaren gelijk gebleven. Bewoners in de wijk Zuid (40%) hebben vaker het idee dat er iets met hun bijdrage is gedaan.

Als inwoners het gevoel hebben dat er naar hen wordt geluisterd en ze weten waarom er wel of niet iets wordt gedaan met hun bijdrage, dan kan participatie bijdragen aan het vertrouwen van burgers in het openbaar bestuur. Participatie alleen kan echter het vertrouwen van burgers in decentrale overheden niet vergroten of herstellen. Er zijn andere factoren die meer invloed blijken te hebben. Dat blijkt uit onderzoek van de Open Universiteit (2022) die de relatie tussen participatie en vertrouwen in decentrale overheden, zoals de gemeente heeft onderzocht. Meer informatie is te lezen in het hoofdstuk Vertrouwen in overheid.

Digitale participatie met DenkMee: meer dan 8.000 reacties in 2022

In de Inwonersenquête van 2021 geeft 5% van de inwoners aan naar een (digitale) bijeenkomst van de gemeente te zijn geweest en heeft 12% online zijn mening gegeven via een vragenlijst of peiling. Dat kan dan bijvoorbeeld een vragenlijst van een beleidsafdeling zijn geweest of deelname aan een peiling van het Bewonerspanel Utrecht. In 2022 konden Utrechters ook het participatieplatform DenkMee gebruiken om online hun mening te geven over plannen voor de stad. Inwoners konden hun mening geven over onder meer de fietsroute om de Noord, aanpak opstapeling overlast Nobelstraat, verschillende herinrichtingen van speelplekken en het plan voor Overvecht Centrum. In 2022 werd 8.553 keer gereageerd op peilingen, vragen en scenario's, over in totaal 11 projecten. In 2021 is 14.937 keer gereageerd, op in totaal 15 projecten. Dat in 2022 minder projecten op DenkMee stonden, komt mogelijk doordat 2022 een verkiezingsjaar was. In het eerste half jaar wordt er dan minder beleid geformuleerd. Tot augustus stonden er twee projecten op DenkMee. In de laatste vier maanden van 2022 stonden daarentegen negen projecten online. DenkMee en fysieke participatievormen vullen elkaar aan.

Onderzoek Rekenkamer: Horen, zien en samen door

Eind 2022 verscheen het rapport ‘Horen, zien en samen door’ van de Rekenkamer Utrecht. Hierin staat beschreven in hoeverre de gemeente slaagt in het behalen van de doelen van inwonersparticipatiebeleid, namelijk participatie inclusiever maken, de betrokkenheid vergroten en de kwaliteit van plannen verbeteren. De Rekenkamer heeft onder andere een enquête gehouden onder deelnemende inwoners aan zes participatietrajecten. Van de ongeveer 120 deelnemers aan deze enquête voelde ongeveer driekwart zich uitgenodigd om een inbreng te leveren. Ook ervaarde ongeveer de helft de gemeente als benaderbaar, maar ervaarde 28% de gemeente als betrouwbaar en 36% als betrokken. De onderzoekers concluderen na het ophalen van ervaringen van ruim 400 inwoners, raadsleden en medewerkers van de gemeente, dat de gemeente zich op veel manieren inspant, maar dat diversiteit en de betrokkenheid van Utrechters niet toeneemt.