6. Inburgeraars over hun (financiële) zelfredzaamheid

In dit hoofdstuk:

• Enquête uitkomsten over het kunnen vinden van de juiste organisaties
• Enquête uitkomsten over economische zelfredzaamheid
• Enquête uitkomsten over administratieve zelfredzaamheid

6.1 Het kunnen vinden van de juiste organisaties

45% van de inburgeraars ondervindt problemen bij het vinden van de juiste organisaties

Het bevorderen van de zelfredzaamheid is een belangrijk onderdeel van het inburgeringsproces in het algemeen. Zelfredzaamheid betekent niet dat de inburgeraar zelf alles zou moeten kunnen oplossen, maar vooral dat deze weet waar hij/zij/hen ondersteuning kan vinden bij vragen op alle mogelijke leefgebieden. In ons onderzoek vroegen we of inburgeraars problemen ondervinden bij het zoeken van de juiste organisatie als men hulp nodig heeft. 45% geeft aan hier inderdaad problemen bij te ondervinden. Er doet zich daar een klein verschil voor tussen de groep asielstatushouders en gezins- of overige migranten. Er zijn grotere verschillen als we kijken naar de leeftijd van de inburgeraars. Uitgesplitst naar leeftijd blijkt de groep 31-40 jarigen relatief de minste problemen hierdoor te ondervinden, mogelijk doordat zij vaker contactmomenten met (doorverwijzende) instanties hebben in relatie tot (de opvoeding van) kinderen. Over de vraag welke (soorten) organisaties men moeilijk kan vinden, hebben we geen betrouwbaar beeld kunnen krijgen in focusgroepgesprek of interviews met inburgeraars.

Figuur 6.1 - Aandeel inburgeraars met problemen in het dagelijks leven omdat zij niet de juiste organisaties kan vinden als men hulp nodig heeft

6.2 Financiën – economische zelfredzaamheid

Statushouders hebben verhoogd risico om langdurig financieel in knel te komen

Specifiek de financiële en economische zelfredzaamheid is een belangrijke factor bij de inburgering. Het gaat dan zowel om voldoende geld te hebben om geen belemmeringen te ervaren in het dagelijkse leven (economische zelfredzaamheid) als om de weg weten te vinden bij financiële instellingen (financiële zelfredzaamheid). Met name statushouders lopen een hoog risico om langdurig financieel in de knel te komen. Onder andere door een gebrek aan basiskennis van de Nederlandse taal en het financiële systeem. Maar ook door dwarsverbanden met andere leefgebieden zoals onverwerkte traumatische gebeurtenissen en het ontbreken van een sociaal netwerk. Daarnaast maken zij vaak extra kosten en hebben ze geen financiële buffer. (Nationale Ombudsman, 2022)

In the year and a half that I am in the Netherlands, I experienced some challenges with the Dutch tax system … Being able to manage one’s finances has a big effect on the integration process.

• Geïnterviewde inburgeraar

39% van de statushouders ervaart problemen door financiële situatie
Met betrekking tot de economische zelfredzaamheid is in de enquête gevraagd in hoeverre de financiële situatie de inburgeraars in het dagelijks leven problemen geeft. Dit is voor 39% van de inburgeraars het geval, waarbij er In Utrecht een verschil zichtbaar is tussen asielstatushouders (50%) en gezinsmigranten (28%). Een toelichting vanuit de enquête:

It is nearly impossible to find a well-paid job that doesn't require fluent Dutch. I cannot afford a course. Rent is far too high and I cannot move anywhere else because private rentals ask for too high an income and we *only just* don't qualify for social housing’.

• Schriftelijke reactie van inburgeraar bij de enquête

Figuur 6.2 - Aandeel inburgeraars met problemen in het dagelijks leven door hun financiële situatie

6.3 Financiën – administratieve zelfredzaamheid

Bijna vier op de tien inburgeraars geeft in de enquête aan hulp te ontvangen bij geldzaken of administratie. Dit is aanzienlijk meer dan het Utrechts gemiddelde uit de inwonersenquête (9%). De verklaring hiervoor ligt waarschijnlijk in de (in sommige gevallen zelfs enkele maanden) verplichte gemeentelijke ondersteuning. Financieel ontzorgen – waarbij de gemeente het beheer van inkomsten en uitgaven geheel of gedeeltelijk uit handen neemt – is verplicht in het eerste half jaar dat asielstatushouders een bijstandsuitkering hebben. Als er geen uitkering is, vervalt de verplichting. De gemeente biedt dit nog wel standaard aan. Voor de asielstatushouders wordt de financiële ontzorging geïnitieerd vanuit de contacten met Vluchtelingenwerk. Voor gezinsmigranten is de verplichting er niet en wordt dit ook niet standaard aangeboden. Gezinsmigranten hebben dezelfde toegang als andere Utrechters; het ‘huishoudboekje’ is beschikbaar voor alle Utrechters die dat willen. Bij de gezinsmigranten komt de toeleiding vanuit de buurtteams. Dit gebeurt op eigen initiatief van de gezinsmigrant, of vanuit een signaal van de inburgeringscoach.

Met het ‘huishoudboekje’ komen inkomsten (loon, uitkering, toeslagen) binnen op de rekening van de gemeente, waarmee vaste lasten (huur/hypotheek, energie, water, stadsverwarming, zorgverzekering, maar eventueel ook telefonie, internet/TV en basisverzekeringen) iedere maand tijdig betaald worden. Het bedrag dat overblijft stort de gemeente per week of per maand op de persoonlijke rekening.

Een kwart van de ondervraagde inburgeraars ontvangt momenteel geen hulp, maar zou dit wel graag hebben. Deze hulpvraag is onder beide geslachten, alle leeftijdscategorieën en alle achtergronden in vergelijkbare mate terug te vinden. Vluchtelingenwerk en de buurtteams zijn de primaire ingangen voor de inburgeraars bij financieel-administratieve vragen, zoals waar je moet zijn om een toeslag aan te vragen.

Figuur 6.3 - Aandeel inburgeraars dat wel/geen hulp ontvangt bij geldzaken of administratie

Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut blijkt dat financieel ontzorgen voor de één een grotere meerwaarde heeft dan voor de ander. Er is (1) een groep statushouders die zeker baat heeft bij het financieel ontzorgen. Geïnterviewden vanuit alle perspectieven zien toegevoegde waarde voor bijvoorbeeld laagopgeleiden, analfabeten en laaggeletterden. Daarnaast is er (2) een groep bij wie het onduidelijk is in hoeverre het financieel ontzorgen (meer) helpt dan (intensieve) individuele begeleiding en (3) een groep die dusdanig financieel vaardig is dat het financieel ontzorgen eerder onrust geeft dan dat het rust brengt (zeker waar fouten optreden ). Zij ervaren het als betuttelend en willen graag zelf zicht hebben op geldzaken. (Verwey Jonker Instituut, 2021)