Verkiezingen
Samenvatting
In Utrecht is de opkomst bij verkiezingen de laatste jaren hoger dan in de G4-steden en het landelijke gemiddelde. Bij de Provinciale Statenverkiezing begin 2023 is GroenLinks de grootste partij in Utrecht en in negen van de tien wijken. D66 en PvdA zijn de tweede en derde partij.
In het kort
- Opkomst bij verkiezingen Provinciale Staten en Waterschappen neemt toe
- In 2023 krijgen GroenLinks, D66 en PvdA de meeste stemmen
- Bij gemeenteraadsverkiezingen 15 partijen verkozen in raad
- Verschillen in opkomst gemeenteraadsverkiezingen 2022
| 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
|---|---|---|---|---|---|
| % opkomst verkiezing Gemeenteraad | - | - | - | 56,3 | - |
| % opkomst verkiezing Tweede Kamer | - | - | 81,7 | - | 79,8 |
| % opkomst verkiezing Europees Parlement | 50,8 | - | - | - | - |
| % opkomst verkiezing Provinciale Staten | 60,9 | - | - | - | 61,9 |
| % opkomst verkiezing Waterschappen | 53,7 | - | - | - | 54,5 |
Opkomst bij verkiezingen Provinciale Staten en Waterschappen neemt toe
De opkomst bij de verkiezingen van 15 maart 2023 voor de Provinciale Staten in Utrecht is 61,9%. Daarmee is deze hoger dan bij de gemeenteraadsverkiezing in 2022 en de Provinciale Statenverkiezing van vier jaar geleden. In de afgelopen 40 jaar is de opkomst voor de verkiezing van de Provinciale Staten niet zo hoog geweest. Landelijk is de opkomst ook hoger dan vier jaar geleden: voorlopig 58,8% ten opzichte van 56,0% in 2019. De opkomst bij de verkiezing voor de waterschappen Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden en Amstel, Gooi en Vecht in 2023 is 54,5%.
Utrechtse kiezers konden bij 177 stembureaus in de gemeente terecht, verdeeld over 164 locaties. In 2022 waren dit nog 220 stembureaus en 195 locaties. Bij de spreiding van de stembureaus zorgt de gemeente ervoor dat minstens 95% van de kiezers een stemlocatie binnen 750 meter loopafstand van het woonadres heeft. Gemiddeld is de loopafstand berekend op 323 meter.
In 2023 krijgen GroenLinks, D66 en PvdA de meeste stemmen
Bij de Provinciale Statenverkiezing in 2023 is GroenLinks de grootste partij met 22,2% van de stemmen. Bij de verkiezing in 2019 was dit nog 27,9%. Ook D66 heeft een lager percentage van de stemmen dan vier jaar geleden, maar blijft wel de tweede partij met 13,6% van de stemmen. PvdA is nu de derde partij (9,3%) en heeft deze plaats overgenomen van de VVD. VVD is met 8,7% van de stemmen de vijfde partij doordat Partij voor de Dieren is gestegen naar de vierde plek met 8,8% van de stemmen.
Als we kijken naar de verkiezingsuitslagen in de wijken, valt een aantal wijken op. In Vleuten-De Meern is VVD de grootste partij, terwijl in alle andere wijken GroenLinks de grootste is. Ook haalt BBB relatief veel stemmen en is daarmee met 12,2% de tweede partij van Vleuten-De Meern. D66 is in de meeste wijken de tweede partij, alleen in Overvecht heeft DENK deze positie ingenomen. Landelijk is BBB de grootste partij met 18% van de stemmen. In Utrecht komt BBB op 5,2%. Lees voor meer detail verder in de verkiezingsrapportage.
Bij gemeenteraadsverkiezingen 15 partijen verkozen in raad
Nooit eerder deden zo veel partijen mee aan de gemeenteraadsverkiezing als in 2022. Van de 20 partijen zijn 15 verkozen in de raad. Dit is drie meer dan in 2018. De drie grote partijen verloren samen zes zetels. Het aantal fracties met drie of minder zetels is toegenomen van negen naar 11. De versplintering van het politieke landschap was in Utrecht in 2021 al merkbaar bij de Tweede Kamerverkiezing. Die versplintering is een tendens die al eerder in gang gezet is, maar nu duidelijker zichtbaar. In de loop van 2022 is SP de enige zetel in de gemeenteraad kwijtgeraakt. Het raadslid dat voor de SP in de raad zat, gaat verder onder haar eigen partij: Utrecht Solidair. De Utrechtse raad kent hierdoor vier lokale partijen. Naast Utrecht Solidair zijn dit Student & Starter, EenUtrecht en Stadsbelang Utrecht. Lees voor meer detail verder in de verkiezingsrapportage.
Verschillen in opkomst gemeenteraadsverkiezingen 2022
De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 was landelijk (51,0%) lager dan ooit. In Utrecht was de opkomst relatief hoog (56,3%) vergeleken met Nederland en de andere grote steden. Hoewel ook in Utrecht sprake is van een daling (-2,7 procentpunt) is de opkomst in Utrecht niet ‘lager dan ooit' te noemen. Wel zijn er grote verschillen tussen de wijken, met de laagste opkomst in de wijk Overvecht (35,2%). Lees voor meer detail verder in de verkiezingsrapportage.
De verschillen in opkomst tussen de grote steden zien we vanaf de gemeenteraadsverkiezingen in 2010 steeds groter worden. In 2022 valt vooral Rotterdam op met een lage opkomst (38,9%). De verschillen tussen steden hebben te maken met verschillen in bevolkingssamenstelling. Uit landelijk onderzoek blijkt dat jongeren, praktisch opgeleiden en mensen met een migratieachtergrond vaker niet gaan stemmen. Een lage opkomst is problematisch omdat niet-stemmers op sommige punten andere standpunten hebben met het risico dat deze standpunten minder goed worden vertegenwoordigd in het politieke debat (van Ostaaijen, Jacobs, van Zuydam, 2019). Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen 2022 bleven mensen thuis vanwege praktische overwegingen (bijvoorbeeld geen tijd, op vakantie, slecht weer), minder lokale betrokkenheid (lokale binding, interesse en kennis lokale politiek), minder politiek vertrouwen en moeite om een keuze te maken. In onderzoek naar de lage opkomst tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam wordt geconcludeerd dat het handelingsperspectief voor gemeenten vooral ligt op het vergroten van de lokale betrokkenheid onder specifieke groepen.