Verkiezingen

Samenvatting

• Ruim vier op de tien kiesgerechtigden jonger dan 35 jaar
• Recordaantal van 20 partijen op stembiljet, waarvan 15 verkozen in raad
• Opkomst in Utrecht 56,3%, lager dan vier jaar geleden
• GroenLinks behaalt meeste stemmen, Volt grootste nieuwkomer
• GroenLinks in acht wijken de grootste partij

Ruim vier op de tien kiesgerechtigden jonger dan 35 jaar

Utrecht heeft na Groningen het hoogste aandeel kiesgerechtigde inwoners jonger dan 35 jaar (41,3%). In deze en andere studentensteden is de kiesgerechtigde bevolking relatief jong. In heel Nederland is 26,4% van de kiesgerechtigden jonger dan 35 jaar. Het aandeel 65-plussers is in Utrecht 13,7%, veel lager dan het landelijk gemiddelde. In Nederland is een kwart van de inwoners die mogen stemmen ouder dan 65 jaar. Bij de gemeenteraadsverkiezing in Utrecht waren 280.577 kiesgerechtigden opgeroepen, dat is 4% meer dan vier jaar geleden (269.459 in 2018).

De kiesgerechtigden konden bij de gemeenteraadsverkiezing in 2022 terecht bij 220 stembureaus verspreid over 195 locaties. Dit zijn er 45 meer dan bij de Tweede Kamerverkiezing in 2021. Zes stembureaus zijn uiteindelijk niet opengegaan vanwege een hoog aantal coronabesmettingen onder de vrijwilligers. Het aantal locaties bleef wel gelijk. Meer kiezers hadden een stembureau dichtbij hun woning. Ze konden bij de gemeenteraadsverkiezing één van de 450 kandidaten aankruisen. Utrecht heeft 45 zetels in de raad, het maximum dat in Nederland mogelijk is. Niet eerder was het aantal kandidaten zo hoog. Van de kandidaten wonen er 422 (94%) in de gemeente Utrecht, 28 komen uit een andere gemeente.

Recordaantal van 20 partijen op stembiljet, waarvan 15 verkozen in raad

Net als bij het aantal kandidaten deden nooit eerder zo veel partijen mee aan de gemeenteraadsverkiezing. Van de 20 partijen deden 14 eerder mee aan de gemeenteraadsverkiezing. Drie partijen deden wel eerder mee aan de Tweede Kamerverkiezing en drie partijen zijn nieuw: Socialisten Utrecht, EenUtrecht en Belang van Nederland. Met EenUtrecht is de gemeente een lokale partij rijker, naast Student & Starter en Stadsbelang Utrecht. In totaal deden vier lokale partijen en 16 landelijke partijen mee.

Van de 20 partijen zijn 15 verkozen in de raad. Dit is drie meer dan in 2018. De drie grote partijen verloren samen zes zetels. Het aantal fracties met drie of minder zetels is toegenomen van negen naar elf. De versplintering van het politieke landschap was in Utrecht in 2021 al merkbaar bij de Tweede Kamerverkiezing. Die versplintering is een tendens die al eerder in gang gezet is, maar nu duidelijker zichtbaar. In 2019 concludeerde De Correspondent dat in heel Europa sprake is van versplintering. Grote partijen werden kleiner, kleine partijen groter. In het Nationaal Kiezersonderzoek 2021 is de redenering omgedraaid: Nederland kent geen grote partijen meer.

Opkomst in Utrecht 56,3%, lager dan vier jaar geleden

Landelijk is de opkomst ook lager: 51,0% ten opzichte van 55,0% in 2018. De trend vanaf 2006 is voor Utrecht wel stabiel tussen 54% en 59%. Van de vier grote steden heeft Utrecht de hoogste opkomst. Van de 32 steden met meer dan 100.000 inwoners heeft Utrecht de op twee na hoogste opkomst. Alleen in Ede (58,4%) en Amersfoort (56,4%) is de opkomst hoger. Een mogelijke verklaring voor de lagere opkomst is de afname van vertrouwen in de overheid (zie ook hoofdstuk Vertrouwen in overheid). Het opkomstpercentage is ook een indicator in het Global Goals dashboard. Opkomst hoort bij doel 16. Vrede, veiligheid en gerechtigheid.

GroenLinks behaalt meeste stemmen, Volt grootste nieuwkomer

GroenLinks is de grootste partij met 18,5% van de stemmen. Bij de verkiezing in 2018 was dit 23,0%. D66 is de tweede partij in Utrecht met 16,3% van de stemmen. VVD blijft de derde partij met 9,4% van de stemmen. Voor D66 en VVD zijn dit ook minder stemmen dan vier jaar geleden. Partijen met een groter aandeel van de stemmen zijn PvdA, CDA, Partij voor de Dieren en Student & Starter. Alleen die laatste weet dit niet om te zetten in een extra raadszetel. Net als de grote drie partijen verliezen ook DENK, ChristenUnie, SP, PVV en Stadsbelang Utrecht aandeel stemmen. Voor DENK en SP betekent dit ook verlies van een raadszetel.

Nieuwkomers doen het goed. Van de zes nieuwe partijen scoren Volt, BIJ1 en EenUtrecht elk meer dan 2% van de stemmen. Volt is met 5,7% van de stemmen de zevende partij van de stad. De partij behaalt daarmee drie zetels. BIJ1 en EenUtrecht verdienen allebei één zetel. Van de vijf partijen zonder zetel ontving Forum voor Democratie 1,2% van de stemmen, gevolgd door Piratenpartij, Belang van Nederland, Socialisten Utrecht en Blanco (Van de Wal).

GroenLinks in acht wijken de grootste partij

Bij de vorige gemeenteraadsverkiezing in 2018 was GroenLinks in zeven Utrechtse wijken de grootste partij. In Overvecht was DENK toen de grootste partij, nu is dat GroenLinks. Net als in 2018 is D66 de grootste in Leidsche Rijn en VVD in Vleuten-De Meern. In de wijken waar GroenLinks de grootste partij is, is D66 de tweede partij. Behalve in Overvecht, in deze wijk is DENK de tweede partij. In Leidsche Rijn volgt na D66 GroenLinks. In Vleuten-De Meern is GroenLinks de vierde partij. VVD wordt daar gevolgd door CDA en D66.