Gezondheid jeugd
Samenvatting
Ondanks een afname in ervaren gezondheid, voelen de meeste kinderen en jongeren zich gezond. Ongunstige ontwikkelingen die we tijdens de coronacrisis in mentale gezondheid zagen, zetten niet verder door. Tegelijkertijd zien we dat inclusie en sociale veiligheid onder druk staan. Ook is er een toename in ongezond gedrag bij jongeren. Gezondheidsverschillen bestaan al op jonge leeftijd en nemen toe naarmate kinderen ouder worden. De vaccinatiegraad in Utrecht ligt onder de gewenste WHO-normen.
In het kort
- De meeste kinderen en jongeren voelen zich gezond, maar minder dan in eerdere jaren
- Ongunstige ontwikkelingen in de sociale leefomgeving
- Ongunstige ontwikkelingen in mentale gezondheid zetten niet verder door
- Toename vapen en problematisch gebruik van sociale media onder jongeren
- De gezondheid van jongeren in Utrecht vergeleken met Nederland en Europa
- Gezondheidsverschillen bestaan al op jonge leeftijd en nemen toe naarmate kinderen ouder worden
- Vaccinatiegraad in Utrecht ligt onder de gewenste WHO-normen
| 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
|---|---|---|---|---|---|
| % basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) met goed ervaren gezondheid | 90 | - | 90 | - | 88 |
| % basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) met verhoogd risico op psychosociale problemen | 12 | - | 17 | - | 15 |
| % basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat zich vaak gestrest voelt | 25 | - | 29 | - | 29 |
| % basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat wel eens gepest wordt op school | 14 | - | 17 | - | 19 |
| % basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) dat in vrije tijd meer dan twee uur per dag naar beeldschermen kijkt | 32 | - | 38 | - | 42 |
| % 10-jarigen dat is gevaccineerd voor de bof, mazelen en rodehond (BMR) | 89,7 | 89,4 | 88,5 | 83,2 | -* |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) met goed ervaren gezondheid | 87 | - | 86 | - | 81 |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) met matige tot ernstige psychische klachten | - | - | 9 | - | 6 |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat zich vaak gestrest voelt | 44 | - | 44 | - | 51 |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat wekelijks rookt/vapet | 3 | - | 4 | - | 7 |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) met een gebrek aan controle over sociale mediagebruik | 9 | - | 12 | - | 17 |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat wel eens wordt gediscrimineerd | 18 | - | - | - | 22 |
| % VO-leerlingen (2e en 4e klas) dat homoseksualiteit als normaal beschouwt | 73 | - | - | - | 50 |
Bron: Jeugdmonitor Utrecht en Gezondheidsmonitor Jeugd, gemeente Utrecht; Praeventis, RIVM
Dit hoofdstuk geeft een samenvatting van de gezondheid van Utrechtse kinderen en jongeren (tot 18 jaar), ontwikkelingen hierin en de samenhang met andere factoren. Op de Volksgezondheidsmonitor Utrecht staat alle informatie over gezondheid, leefstijl en de relatie met factoren die dit beïnvloeden.
De meeste kinderen en jongeren voelen zich gezond, maar minder dan in eerdere jaren
88% van de kinderen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs en 81% van de jongeren uit klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs voelen zich in het najaar van 2023 gezond. Dit aandeel is gedaald in beide groepen. Bij kinderen is er een daling tussen 2015 en 2023 (van 92% naar 88%). Bij jongeren is er sprake van een daling ten opzichte van de vorige meting in 2021 (van 86% naar 81%).
Ongunstige ontwikkelingen in de sociale leefomgeving
Er zijn verschillende negatieve ontwikkelingen op het gebied van inclusie en de sociale veiligheid van de jeugd. Tussen 2019 en 2023 beschouwen jongeren homoseksualiteit minder vaak als normaal. In 2019 gaf nog 73% van de jongeren dit aan, in 2023 daalde dit aandeel naar 50%. Jongeren ervaren ook vaker discriminatie: dit aandeel steeg van 18% in 2019 naar 22% in 2023. Ook geeft de jeugd vaker aan gepest te worden op school.
Ongunstige ontwikkelingen in mentale gezondheid zetten niet verder door
Eerdere ongunstige ontwikkelingen tijdens de coronaperiode in de mentale gezondheid van de jeugd zetten in 2023 niet verder door. Het aandeel jongeren met matige of ernstige psychische klachten in de afgelopen vier weken is tussen 2021 en 2023 gedaald van 9% naar 6%. Van de kinderen heeft 15% een verhoogd risico op psychosociale problemen. Dit aandeel is gestabiliseerd na een stijging in 2021. Tegelijkertijd voelen jongeren zich in 2023 wel vaker gestrest. Bij kinderen stijgt het aandeel dat zich vaak gestrest voelt niet verder door na een toename in de coronaperiode.
Toename vapen en problematisch gebruik van sociale media onder jongeren
Jongeren zijn tussen 2019 en 2023 vaker wekelijks gaan roken en/of vapen: van 3% naar 7%. Verder is het aandeel jongeren met een gebrek aan controle over eigen sociale mediagebruik gestegen van 9% in 2019 naar 17% in 2023. Deze jongeren geven onder andere aan slaaptekort te hebben of hun huiswerk af te raffelen door het gebruik van sociale media. Kinderen brengen in hun vrije tijd steeds vaker veel tijd door achter een beeldscherm. Het aandeel kinderen dat in hun vrije tijd meer dan twee uur per dag naar beeldschermen kijkt, steeg van 25% in 2015 naar 42% in 2023.
De gezondheid van jongeren in Utrecht vergeleken met Nederland en Europa
Net als in Utrecht is landelijk tussen 2019 en 2023 pesten onder jongeren gestegen en nam vapen, roken en gebrek aan controle op sociale media gebruik toe. In 2023 is zowel in Utrecht als landelijk de mentale gezondheid van de jeugd gestabiliseerd. Stress onder jongeren nam landelijk al sinds 2019 toe en ervaren gezondheid daalde al sinds 2019 terwijl dat in Utrecht sinds 2021 is. Landelijk wordt in 2023 meer gerookt, gevapet en alcohol gedronken dan in Utrecht. In Utrecht wordt meer prestatiedruk en stress door school en huiswerk ervaren.
De gezondheid van Nederlandse jongeren is over het algemeen beter dan die van jongeren in andere Europese landen, Canada en landen in Centraal Azië. De ongunstige ontwikkelingen in Nederland tijdens corona waren sterk vergelijkbaar met die in andere landen waardoor Nederlandse jongeren nog steeds positief opvallen. Dit geldt bijvoorbeeld voor sociale media gebruik, pesten en eenzaamheid. Als het gaat om ervaren druk door schoolwerk behoort Nederland echter tot de middenmoot. De druk door schoolwerk is in Nederland sterker toegenomen tussen 2017/2018 en 2021/2022 dan in andere landen, vooral onder meisjes.
Gezondheidsverschillen bestaan al op jonge leeftijd en nemen toe naarmate kinderen ouder worden
Bij kinderen van 0 t/m 2 jaar zijn al duidelijke gezondheidsverschillen zichtbaar naar opleiding van hun ouders. Kinderen van ouders met basisonderwijs of vmbo hebben de grootste gezondheidsachterstand. Hun moeders hebben vaker gerookt tijdens de zwangerschap, ze worden vaker met extra aandacht gevolgd door de JGZ vanwege risicofactoren voor hun ontwikkeling en ze hebben vaker overgewicht. Verschillen in overgewicht naar opleiding van ouders zien we op 2-jarige leeftijd al en deze verschillen worden groter naarmate kinderen ouder worden. Kinderen uit Overvecht en Zuidwest hebben ook een minder kansrijke start. Zij worden bijvoorbeeld vaker te vroeg geboren en/of met een te laag geboortegewicht en groeien vaker op in armoede.
Vaccinatiegraad in Utrecht ligt onder de gewenste WHO-normen
In 2023 is de vaccinatiegraad voor alle vaccinaties onder de WHO-norm van 90% en voor mazelen onder de WHO-norm van 95%, het percentage anonieme vaccinaties niet meegerekend. De vaccinatiegraad is minder goed te vergelijken met eerdere jaren en andere steden vanwege de invoering van informed consent en het daardoor voorkomen van anonieme vaccinaties. De vaccinatiegraad voor Utrechtse zuigelingen varieert tussen de 87,4% en 88,9% voor de verschillende vaccinaties. Dit is twee tot drie procentpunt lager dan vorig jaar. Als we de anonieme vaccinaties meetellen, lijkt het aannemelijk dat de werkelijke vaccinatiegraad bij zuigelingen en kleuters ongeveer gelijk is gebleven. De vaccinatiegraad bij 10-jarigen en 15-jarigen is zeer waarschijnlijk wel verder gedaald, ook als de anonieme vaccinaties worden meegeteld. De vaccinatiegraad voor de MenACWY-vaccinatie voor adolescenten is het sterkst gedaald met 18 procentpunt, deze ligt nu op 57,6%. Het aandeel vrouwen in Utrecht dat in 2023 tijdens hun zwangerschap is gevaccineerd tegen maternale kinkhoest is 59,3%.