Utrecht Kanaleneiland

1.1 Het energieveld in beweging

In dit hoofdstuk

Inleiding

Om de Klimaatcrisis te bestrijden en om zoveel mogelijk onafhankelijk te worden voor onze energiebronnen van anderen, werken we aan maatregelen in de stad. Vanuit de energietransitie willen we een maximale bijdrage leveren door 1) zoveel mogelijk energie duurzaam op te wekken met zonnepanelen, windmolens en energie uit de bodem 2) energie te besparen bij bewoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties en 3) buurt voor buurt over te stappen op duurzame warmte en 4) het elektriciteitsnet te versterken. Zo blijft Utrecht een prettige en gezonde stad voor iedereen, nu en in de toekomst.

Voortgangsrapportage Energie van de stad als onderdeel van de beleidscyclus

Het doel van de voortgangsrapportage is om, naast de jaarstukken, meer informatie te geven over de voortgang, resultaten en leerervaringen van het energiebeleid in de stad. Dit is verdiepende informatie waarvoor in de jaarstukken geen ruimte is. De jaarstukken hebben als doel om financiële verantwoording af te leggen in relatie tot de vastgestelde beleidsdoelstellingen van het programma Klimaatvriendelijke stad. De Voortgangsrapportage heeft als doel om meer inhoudelijke verdieping aan te brengen over dit programma Klimaatvriendelijke stad. Naast deze verdiepende rapportage over energie, krijgt de gemeenteraad voor de Voorjaarsnota (voorjaar) en na de programmabegroting in het najaar via een brief extra informatie over het programma Klimaatvriendelijke stad. Daarin is een verdere onderverdeling gemaakt naar activiteiten voor de energietransitie die op het niveau van de Voorjaarsnota en programmabegroting niet wordt gemaakt. 

Deze extra informatiestroom vanuit energietransitie is het resultaat van twee moties en het invullen van de aanbevelingen uit het rekenkameronderzoek Grip op energietransitie. In 2024 zijn twee moties aangenomen die de producten van energie (voortgangsrapportage en jaarplanbrief) verder verankeren in de beleidscyclus. Motie 307 ‘Geef inzicht over Energie & Klimaat’ vraagt om de jaarlijkse programmering van het programma Klimaatvriendelijke stad gelijk te trekken met de behandeling van de Voorjaarnota en in het Meerjarenprogramma Ruimte (MPR) een investeringsparagraaf voor energie op te nemen. En motie 320 ‘Maak duurzaamheidsverslag onderdeel P&C-cyclus', in de huidige versie, onderdeel van de P&C cyclus vraagt om de Voortgangsrapportage mee te laten lopen met de jaarstukken over 2024. I, in de huidige versie, onderdeel van de P&C cyclus vraagt om de Voortgangsrapportage mee te laten lopen met de jaarstukken over 2024. In onderstaand plaatje hebben we aangegeven hoe we invulling geven aan deze twee moties. 

In het rekenkameronderzoek ‘Grip op de energietransitie’ staan een aantal aanbevelingen waaronder het verduidelijken van de samenhang tussen deze Voortgangsrapportage, de jaarplanbrief en de begrotingscyclus. Met deze Voortgangsrapportage, een jaarplanbrief op hoofdlijnen bij de Voorjaarsnota en een jaarplanbrief met de begrote middelen voor een volgend jaar zijn deze aanbevelingen nu ingevuld. 

Plaatje jaarcyclus 

Jaarcyclus

In deze voortgangsrapportage is op drie onderdelen gerapporteerd: 

  1. Trends en ontwikkelingen in de energietransitie 
  2. Feitelijke resultaten op zowel outcome als output indicatoren 
  3. De voortgang van het projectenportfolio energie met daarbij de geleerde lessen

Trends en ontwikkelingen in 2024

Voortgang landelijke wet- en regelgeving

In 2024 zijn twee belangrijke wetten voor de energietransitie vastgesteld: de Energiewet en de Wet gemeentelijke Instrumenten warmtetransitie (Wgiw). Beide wetten treden naar verwachting op 1 januari 2026 in werking. Vanuit onze regierol krijgen we met onderdelen van de Energiewet te maken die het toepassen van bijvoorbeeld slimme oplossingen voor netcongestie makkelijker moeten maken. De Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie regelt de gemeentelijke bevoegdheid om in een Omgevingsplan bestaande gebieden aan te wijzen om over te gaan op een duurzame warmtevoorziening. Het wetsvoorstel collectieve warmte (Wcw) bespreekt de Tweede Kamer in 2025. Met deze wet krijgen gemeenten de bevoegdheid om warmtekavels aan te wijzen voor een collectief warmtesysteem en wordt een publiek meerderheidsaandeel in het warmtebedrijf georganiseerd.  Aanvullende landelijke regelgeving onder andere om de overstap betaalbaar te maken voor onze inwoners en bedrijven, is aangekondigd en blijven we aandachtig volgen. Het is noodzakelijk om ons in te blijven zetten op het landelijke niveau om de benodigde randvoorwaarden voor een betaalbare en haalbare energietransitie te realiseren. Doordat de benodigde wet- en regelgeving vanuit het Rijk op zich laat wachten, is er onzekerheid bij het warmtebedrijf Eneco om te investeren in het uitbreiden van het bestaande warmtenet. We maken daarom een pas op de plaats bij het aardgasvrij maken van buurten waar het huidige warmtenet ligt (raadsbrief 28 oktober 2024).

Gasprijzen wisselen: belangrijk om aan de slag te blijven met energie besparen

Eind 2024 stegen de gasprijzen weer na een langere periode waarin de prijzen redelijk stabiel bleven (Dutch TTF natural gas futures). We moeten er rekening mee blijven houden dat de gasprijzen onvoorspelbaarder zijn dan een aantal jaren geleden. Ook de ondersteuning vanuit het Rijk voor onze kwetsbaarste bewoners was er deze winter niet, zoals in de vorm van een Tijdelijk noodfonds energie. Recent is bekend geworden dat dit fonds er nu alsnog komt. Het is belangrijk om de meer structurele energiebesparing in woningen te blijven stimuleren. Er is een breed pakket van ondersteunende maatregelen voor huurders en woningeigenaren beschikbaar ook specifiek gericht op de doelgroep lage inkomens. Ook voor het Midden- en Kleinbedrijf is er ondersteuning om energie te besparen. Voor meer informatie daarover zie hoofdstuk 2.2 Besparen - prestaties - woningen. We houden de ontwikkelingen met de gasprijzen in de gaten en kijken of we gedurende 2025 moeten bijschakelen.

Netcongestie

In 2024 zijn de problemen met het elektriciteitsnet niet afgenomen. TenneT en Stedin kondigden in oktober 2022 netcongestie af voor onze provincie. Dit betekent dat er geen grote aansluitingen meer mogelijk zijn voor levering (door zonnevelden en windmolens) en afname (door supermarkten, grootschalige horeca, kantoren en fabrieken) van elektriciteit. We zien dan ook dat de realisatie van zonnepanelen op grote daken niet groeit in 2024 en een stijging van het aantal bedrijven op de wachtlijst voor een aansluiting. In 2024 zijn we volop aan de slag gegaan met het nemen van de benodigde maatregelen tegen netcongestie. We werkten aan het uitbreiden van de hoog- en middenspanningsstations en hebben het proces voor de inpassing van de trafohuisjes om de netverzwaring in de buurten mogelijk te maken in 2024 gestart. Ook voerden we gesprekken met de regio om door het nemen van maatregelen te voorkomen dat er netcongestie op het niveau van de kleinverbruikers ontstaat. In hoofdstuk 2.2 Verduurzaming energiebronnen - elektriciteit % Hernieuwbare elektriciteit is meer te lezen over de maatregelen die we in stad nemen om het elektriciteitsnetwerk uit te breiden (raadsbrief Voortgang uitvoeringsprogramma elektriciteitsinfrastructuur en netcongestie)  

Tot slot

'We zien veel positieve trends en ontwikkelingen in deze rapportage. Tegelijkertijd merken we dat de wereld om ons heen verandert en dat we meer inspanningen moeten doen om vooruit te blijven gaan met de verduurzaming van de stad. Zeker nu we wereldwijd en nationaal de klimaatafspraken onder druk komen te staan. Het onderstreept de ambitie om gebruik te maken van alle mogelijkheden voor duurzame energieproductie binnen onze gemeentegrenzen. De wisselende context dwingt ons ook de prioriteiten scherp te kiezen en in deze fase heeft de uitvoering van de eigen duurzame energieproductie de voorrang. Op die manier zorgen we ervoor dat we eigen duurzame energieproductie hebben, maar ook dat we onafhankelijker zijn van het buitenland. 

Deze nieuwe ontwikkelingen vragen een ondogmatische en praktische houding. Wegkijken hoort daar niet bij. Er gaan in deze tijd soms stemmen om de duurzame ambities maar los te laten. Dat is kortzichtig, omdat dat betekent dat we volledig afhankelijk worden van instabiele krachten en de leefbaarheid van volgende generaties opgeven. Wel vragen de huidige ontwikkelingen om creativiteit en samenwerking. Ondernemers, inwoners, coöperaties, bouwers, maatschappelijke organisaties en doeners; we hebben ze allemaal nodig. Dit najaar informeren wij uw raad over hoe we onze agenda in deze nieuwe context uitvoeren en ontvangt u ook de voortgang over de klimaatvisie.

Inhoud
2.1 Effect in de stad