1. Onderwijssegregatie in Utrecht

• In Utrecht is onderwijssegregatie op basis van inkomen het grootst
• Onderwijssegregatie in steden is groter dan gemiddeld in Nederland
• Binnen G4 is onderwijssegregatie naar inkomen in Utrecht en Amsterdam het laagst
• Onderwijssegregatie naar opleiding in Utrecht vergelijkbaar met Amsterdam en Rotterdam
• Woonsegregatie verklaart ruim de helft van de onderwijssegregatie in de stad

1.1 Voor welk achtergrondkenmerk is onderwijssegregatie in Utrecht het grootst?

In Utrecht is onderwijssegregatie op basis van inkomen het grootst

Na inkomen is de onderwijssegregatie op basis van opleiding het grootst is. De onderwijssegregatie op basis van herkomst is het kleinst, zie figuur 1. De Dissimilarity Index in figuur 1 heeft een waarde tussen 0 en 1, waarbij 0 betekent dat er geen segregatie is en 1 betekent dat er volledige segregatie is. Van de Utrechtse kinderen die naar de basisschool gaan in Utrecht én waarvan de ouders tot de laagste of de hoogste 20 procent van de inkomens behoren, zou 63 procent naar een andere school moeten gaan om tot een evenwichtige verdeling te komen. Voor kinderen waarvan de ouders geen startkwalificatie hebben of waarvan de ouders een hbo- of wo-diploma hebben is dit 58%. Voor kinderen waarvan beide ouders in Nederland of beide ouders in het buitenland geboren zijn is dit 51%.

1.2 Hoe groot is de onderwijssegregatie in Utrecht ten opzichte van Nederland en andere G4-gemeenten? 

Onderwijssegregatie in steden is groter dan gemiddeld in Nederland

Dat geldt ook voor Utrecht. Dit komt doordat de stad meer divers is dan veel minder verstedelijkte plaatsen, ook naar opleiding, inkomen en herkomst. Hierdoor is er sneller sprake van woonsegregatie. Ook is er in een stad keuze uit meer verschillende scholen in de buurt van huis. Hierdoor is er sneller sprake van schoolkeuzesegregatie. In Nederland is er daarom gemiddeld minder onderwijssegregatie dan in Utrecht (KBA, Kohnstamm Instituut, Oberon & SEOR, 2023). Daarom vergelijken we de mate van onderwijssegregatie in Utrecht ook met de andere G4-gemeenten.  

Binnen G4 is onderwijssegregatie naar inkomen in Utrecht en Amsterdam het laagst

De landelijke monitor laat zien dat de onderwijssegregatie naar inkomen in Utrecht gelijk is aan die in Amsterdam (figuur 2). Dat is lager dan in Rotterdam en Den Haag. Onderwijssegregatie naar inkomen is het hoogst in Den Haag, als we kijken naar de kinderen uit de laagste en hoogste 25 procent inkomensgroepen in Nederland (KBA, Kohnstamm Instituut, Oberon & SEOR, 2023).

Onderwijssegregatie naar opleiding in Utrecht vergelijkbaar met Amsterdam en Rotterdam 

Binnen de G4 gemeenten is de onderwijssegregatie naar opleiding in Den Haag het grootst (figuur 2). Onderwijssegregatie naar herkomst is in Utrecht hoger dan in Amsterdam en Rotterdam, maar lager dan in Den Haag (KBA, Kohnstamm Instituut, Oberon & SEOR, 2023). Het landelijk onderzoek maakt een vergelijking van de onderwijssegregatie over een periode van vijf jaar. Hieruit is op te maken dat de onderwijssegregatie in Utrecht naar zowel inkomen, opleiding als herkomst is afgenomen sinds schooljaar 2017/2018 (KBA, Kohnstamm Instituut, Oberon & SEOR, 2023).

1.3 Welk deel van de onderwijssegregatie in Utrecht is het gevolg van woonsegregatie in de stad? 

Woonsegregatie en schoolkeuzesegregatie zijn grofweg te splitsen

Schoolkeuze van ouders is een verklaring voor onderwijssegregatie in het basisonderwijs. Een andere reden voor onderwijssegregatie is woonsegregatie: kinderen in de basisschoolleeftijd gaan vaak dichtbij huis, en daarmee voornamelijk binnen de wijk, naar school. In sommige wijken wonen veel gezinnen met vergelijkbare achtergrondkenmerken. Bijvoorbeeld met een laag of juist met een hoog inkomen. Woonsegregatie kan zo een deel van de onderwijssegregatie tussen wijken verklaren – al draagt schoolkeuze voor een school in een andere wijk ook bij aan segregatie tussen wijken. Voor verschillen binnen wijken verklaart schoolkeuze een groot deel van de onderwijssegregatie – al kan er ook binnen wijken nog sprake zijn van woonsegregatie. Bijvoorbeeld als buurten binnen de wijk sterk van elkaar verschillen en deze gescheiden worden door autowegen, spoor of water. Met de Hutchens Index kunnen we onderwijssegregatie splitsen in een stuk ‘verschillen tussen wijken’ en een stuk ‘verschillen binnen wijken’. Dit komt dus niet exact overeen met woonsegregatie en schoolkeuzesegregatie. Ook eventuele andere oorzaken van onderwijssegregatie worden hiermee niet zichtbaar. Toch helpt de Hutchens Index om onderwijssegregatie door woonsegregatie en schoolkeuzesegregatie grofweg te benaderen op stadsniveau. Voor wijken doen we dit niet. Als we in het vervolg over woonsegregatie spreken, hebben we het over onderwijssegregatie door verschillen tussen wijken. Als we in het vervolg over schoolkeuzesegregatie spreken, hebben we het over onderwijssegregatie door verschillen binnen wijken.

Woonsegregatie verklaart ruim de helft van de onderwijssegregatie in de stad 

Onderwijssegregatie naar inkomen, opleiding en herkomst wordt tussen de 50 en 62 procent verklaard door woonsegregatie (verschillen tussen wijken). Zo’n 38 tot 50 procent van de onderwijssegregatie wordt toegeschreven aan schoolkeuzesegregatie (verschillen binnen wijken). Hoewel de totale onderwijssegregatie naar herkomst het kleinst is (zie figuur 1) is het aandeel schoolkeuzesegregatie hierin het grootst. Precies 50% van de onderwijssegregatie naar herkomst wordt verklaard door verschillen binnen wijken, zie figuur 3. Bij onderwijssegregatie naar inkomen en opleiding speelt woonsegregatie een grotere rol en zien we minder schoolkeuzesegregatie. Onderwijssegregatie naar opleiding wordt 40% verklaard door schoolkeuzesegregatie, bij inkomen is dit 38%. Eventuele effecten van het aanmeldbeleid zijn nog niet zichtbaar in deze cijfers (schooljaar 2020/2021).  

In hoofdstuk 3 laten we zien hoeveel elke wijk bijdraagt aan de totale schoolkeuzesegregatie in Utrecht (verschillen binnen wijken). Toch kan er ook binnen wijken sprake zijn van woonsegregatie. Dit zien we vooral als buurten in een wijk erg van elkaar verschillen. Daarom kijken we eerst naar hoe wijken en subwijken van elkaar verschillen, in hoofdstuk 2.