Samenvatting

Het basisonderwijs is een plek waar kinderen elkaar kunnen ontmoeten, elkaars leefwereld leren kennen en met sociale en culturele verschillen leren omgaan (SCP, 2021). Uit onderzoek blijkt dat verschillende groepen kinderen op basis van bijvoorbeeld inkomen, herkomst of sociale achtergrond naar verschillende scholen gaan (Inspectie van het Onderwijs, 2020; KBA, Kohnstamm Instituut, Oberon & SEOR, 2023). In deze monitor kijken we, voor het schooljaar 2020/2021, in welke mate Utrechtse kinderen met verschillende achtergrondkenmerken samen naar de basisschool gaan. De monitor is ontwikkeld naar aanleiding van de motie ‘Maak werk van een segregatiemonitor primair onderwijs’ van 18 februari 2021. Het onderzoek geeft antwoord op de vraag in welke mate basisschoolleerlingen in Utrecht en in de tien Utrechtse wijken gesegregeerd naar school gaan. De mate van onderwijssegregatie naar opleiding, inkomen en herkomst in Utrecht vergelijken we met die in Nederland en de andere G4-gemeenten. Dit is een eerste meting om te monitoren hoe de onderwijssegregatie in Utrecht zich ontwikkelt. 

• In Utrecht is de onderwijssegregatie op basis van inkomen groter dan die op basis van opleiding en herkomst. De onderwijssegregatie in steden is groter dan gemiddeld in Nederland, dat geldt ook voor Utrecht. Binnen de G4-gemeenten is de onderwijssegregatie naar inkomen in Utrecht het laagst, samen met Amsterdam.

• In landelijk onderzoek is een vergelijking gemaakt van de onderwijssegregatie over een periode van vijf jaar. Hieruit is op te maken dat de onderwijssegregatie in Utrecht naar zowel inkomen, opleiding als herkomst is afgenomen sinds schooljaar 2017/2018 (KBA, Kohnstamm Instituut, Oberon & SEOR, 2023).

• Woonsegregatie verklaart ruim de helft van de onderwijssegregatie in de stad. Hoewel de totale onderwijssegregatie naar herkomst het kleinst is, is het aandeel schoolkeuzesegregatie hierin het grootst. Bij onderwijssegregatie naar inkomen en opleiding speelt woonsegregatie een grotere rol dan schoolkeuzesegregatie. Voor alle achtergrondkenmerken kan grofweg 38 tot 50 procent van de onderwijssegregatie worden toegeschreven aan schoolkeuzesegregatie.

• Gemiddeld in Utrecht gaan leerlingen met ouder(s) met een hbo- of wo-diploma meer gesegregeerd naar school dan leerlingen met ouders zonder startkwalificatie. Leerlingen met een laag huishoudinkomen gaan meer gesegregeerd naar school dan leerlingen met een hoog huishoudinkomen. Leerlingen waarvan beide ouders in het buitenland geboren zijn gaan iets meer gesegregeerd naar school dan leerlingen waarvan beide ouders in Nederland geboren zijn. Dit patroon is niet gelijk voor alle wijken in Utrecht.

• Als we naar de tien Utrechtse wijken kijken, dan behoort Zuidwest voor alle drie de achtergrondkenmerken tot de drie wijken met de meeste onderwijssegregatie. Zuidwest levert daarmee ook de grootste bijdrage aan de totale schoolkeuzesegregatie in Utrecht. Daarbij zien we grote verschillen in sociaaleconomische positie tussen subwijken in Zuidwest. Leidsche Rijn behoort voor alle drie de achtergrondkenmerken tot de drie wijken met de minste onderwijssegregatie.

• Na Zuidwest is in Oost de onderwijssegregatie naar herkomst het groots, terwijl de onderwijssegregatie naar inkomen in Oost juist het kleinst is van alle wijken. Tegelijkertijd zit Oost in de middenmoot met onderwijssegregatie naar opleiding. We zien dat onderwijssegregatie niet in alle wijken op dezelfde manier voorkomt bij alle achtergrondkenmerken.

• In de binnenstad en Noordoost gaan nauwelijks leerlingen naar school met ouders zonder startkwalificatie. Ook zonder de onderwijssegregatiemaat kunnen we stellen dat leerlingen in de binnenstad en Noordoost op school (bijna) geen kinderen tegenkomen met ouders zonder startkwalificatie. In Overvecht gaan nauwelijks leerlingen naar school met een hoog huishoudinkomen. Leerlingen in Overvecht zullen op school daarom weinig kinderen tegenkomen met een hoog huishoudinkomen.