2. Bredewelvaartsindex
De Atlas voor gemeenten heeft dit jaar als thema brede welvaart. De brede welvaart gaat over alles wat invloed heeft op de kwaliteit van leven. Om brede welvaart te meten, heeft bureau Atlas Research een bredewelvaartsindex ontwikkeld. Deze index is opgebouwd uit 34 indicatoren verdeeld over acht dimensies: Materiële welvaart, Gezondheid & welzijn, Werk & opleiding, Werk-privébalans, Woonplezier, Natuur & milieu, Sociale cohesie en Veiligheid. De dimensies geven inzicht in de aspecten van brede welvaart waarmee het in een gemeente beter of juist minder goed gaat in vergelijking met andere gemeenten.
Er zijn tussen gemeenten grote verschillen in de score op deze bredewelvaartsindex. De brede welvaart in Nederland is het hoogst buiten de steden. In landelijke gebieden zijn de materiële welvaart, veiligheid, sociale cohesie en het woonplezier over het algemeen groter dan in de grote steden. Grootstedelijke gemeenten scoren hoger op de dimensie Werk & opleiding.
Utrecht op 16e plaats bredewelvaartsindex
Op de bredewelvaartsindex van de 50 grootste gemeenten komt Utrecht uit op de 16e plaats. Bij de G50-gemeenten scoort brede welvaart het hoogst in Hengelo en het laagst in Rotterdam. Ook Amsterdam (40e) en Den Haag (48e) scoren relatief laag op deze ranglijst.
Score op de bredewelvaartsindex (links voor alle gemeenten, rechts voor G50)
Onderstaande tabel geeft een vergelijking van de acht grootste gemeenten van Nederland op de bredewelvaartsindex en de onderliggende dimensies. Van de G8 staat alleen Groningen op de totale index boven Utrecht (met een 12e plaats). Verder valt het volgende op:
- Van de G8 scoort Utrecht het beste op de dimensie materiële welvaart, bestaande uit inkomen, vermogen, armoede en schulden (18e plaats). De andere G8-gemeenten bevinden zich in de onderste helft van de ranglijst.
- Utrecht scoort het hoogste waar het gaat om gezondheid & welzijn van inwoners (16e plaats). De andere G8-gemeenten bevinden zich in de onderste helft van de ranglijst. Deze dimensie geeft een score voor levensverwachting, ervaren gezondheid, overgewicht, stress en tevredenheid met het leven.
- Utrecht heeft van alle G50-gemeenten de beste positie op de dimensie werk & opleiding. De top 3 bestaat verder uit Amstelveen (2e) en Leiden (3e). Voor deze dimensie kijken ze naar participatie en opleidingsniveau van de beroepsbevolking en naar vacaturedruk.
- Utrecht scoort net als Amsterdam en Rotterdam heel laag op de dimensie natuur & milieu (plaatsen 47-48-49). Deze dimensie is veel breder opgezet dan de indicator natuur uit de woonaantrekkelijksheidsindex door het toevoegen van milieu-indicatoren. Naast groen-blauwe woonaantrekkelijkheid wordt ook fijnstof, geluidsdruk, klimaatrisico’s en hernieuwbare energie meegenomen. De top 3 op deze dimensie bestaat uit Leeuwarden, Emmen en Lelystad.
- Utrecht staat op de 4e plaats wat betreft sociale cohesie en is daarmee de enige van de acht grootste gemeenten in de top 10. Deze dimensie geeft een samengesteld cijfer voor vrijwilligerswerk, vertrouwen (in elkaar en in instituties) en opkomst bij Tweede Kamerverkiezingen. De top 3 op deze dimensie bestaat uit Ede, Amersfoort en Zwolle.
Positie van 8 grootste gemeenten binnen bredewelvaartsindex 2024
Woonaantrekkelijkheid en brede welvaart gaan niet hand in hand
De woonaantrekkelijkheidsindex laat zien hoe aantrekkelijk een gemeente gevonden wordt om in te wonen. Grote steden scoren meestal hoog op woonaantrekkelijkheid maar niet op brede welvaart. Brede welvaart is met name groot in de meer landelijke gemeenten en klein in de grote steden. Dit verschil zit in indicatoren van brede welvaart die niet in de woonaantrekkelijkheidsindex zijn meegenomen en in het gewicht dat daaraan is toegekend.
De onderzoekers van Atlas Research geven een mogelijke verklaring voor de bevinding dat woonaantrekkelijkheid negatief lijkt samen te hangen met brede welvaart. Zij noemen dat mensen zo graag in een aantrekkelijke stad willen wonen dat ze niet alleen bereid zijn om een hoge prijs voor hun woning te betalen, maar ook bereid zijn in te leveren op bijvoorbeeld natuur/milieu en veiligheid. Met andere woorden, in de keuze waar mensen gaan wonen wegen deze aspecten minder zwaar dan bijvoorbeeld de bereikbaarheid van banen. Atlas Research geeft als aanvullende verklaring dat de aantrekkelijkste steden ook een grote groep inwoners hebben waar het minder goed mee gaat. In grotere steden is de werkloosheid over het algemeen hoger en wonen veel mensen met multiproblematiek. De discrepantie tussen de woonaantrekkelijkheidsindex en de bredewelvaartsindex zou aldus Atlas Research kunnen duiden op een grote kloof tussen de haves en have-nots in de steden. Dat zou betekenen dat de geringere brede welvaart in die steden vooral bij de have-nots landt.
Woonaantrekkelijkheid en brede welvaart kunnen overigens wel samengaan. Gemeenten als Amersfoort, Hilversum, Amstelveen, Leiden en Haarlemmermeer scoren hoog op zowel de woonaantrekkelijkheidsindex als de bredewelvaartsindex. Van de acht grootste gemeenten weet alleen Utrecht een hoge woonaantrekkelijkheid (plaats 3) te combineren met een positie in de bovenste helft van de bredewelvaartsranglijst (plaats 16). De Atlas voor gemeenten 2024 leent zich er goed voor om breder naar welvaart te kijken, en dan juist naar de dimensies waarop een gemeente het minder goed doet.