10. Duurzame leefomgeving: geluidhinder
10.1 Inleiding
De kwaliteit van een woon- en leefomgeving wordt mede bepaald door geluid. Hoe geluid ervaren wordt, verschilt per persoon. Wat de ene persoon als aangenaam ervaart, kan iemand anders als hinderlijk ervaren. In een stad als Utrecht is altijd sprake van een zekere mate aan omgevingsgeluid. Hinder van geluid en trillingen kan je ziek maken. Mensen kunnen last hebben van geluid of trillingen en bijvoorbeeld daardoor slechter slapen. Te veel geluid is slecht voor de gezondheid. Trillingen kunnen bewoners een gevoel van onbehagen geven. Dat willen we verbeteren of - nog beter - voorkomen. Naast het meetbare aantal decibel bepalen ook andere zaken of geluid en trillingen hinderlijk zijn of niet. De plek, het tijdstip en de situatie bepalen ook de beleving. Gezond stedelijk leven betekent dat onze inwoners recht hebben op een fijne en gezonde woonomgeving. Onze kinderen moeten kunnen opgroeien in een leefbare stad, levendig maar zonder té veel lawaai of trillingen. Onze missie is: “Wij staan en gaan voor het verbeteren van geluidskwaliteit en voorkomen van trillinghinder. Wij richten ons hiermee op een gezonde en leefbare bestaande en nieuwe stad.”
Er zijn wettelijke normen, bijvoorbeeld voor geluidbelasting bij nieuwe ontwikkelingen en voor geluidoverlast van bedrijven. Daarnaast zijn er lokale ambities ten aanzien van het geluidniveau in de Beleidsnota Geluid en Trillingen, het actieplan Geluid en de nota Volksgezondheid vastgelegd.
Utrecht maakt elke vijf jaar een actieplan Geluid. In 2019 is een actieplan opgesteld waarin knelpunten zijn gelokaliseerd en maatregelen zijn voorgesteld. Deze maatregelen bestaan voornamelijk uit het verlagen van de maximumsnelheid (invoeren 30 km/u-gebieden) en het toepassen van een geluidreducerend asfalt. In 2024 stellen we een nieuw Actieplan geluid op. In 2023 is geluidsreducerend asfalt aangebracht op de Langerakbaan (circa 3.900 m2), op de Ouderijnseweg (circa 3.200 m2) en op de Westelijke Stadsboulevard (circa 3.300 m2).
10.2 Geluidskaart Utrecht 2021
Figuur 10.2.1 Geluidskaart van Utrecht 2021
Bron: http://utrechtmilieu.nl/geluidskaarten/
In 2022 heeft de gemeente Utrecht het geluid in de stad (als gevolg van industrie, weg- en railverkeer) in kaart gebracht. De gekleurde contouren laten zien waar geluidniveaus boven de 55 dB zijn. De niet-gekleurde gebieden laten zien waar het stiller is dan 55 dB. 55 dB is de wettelijke waarde waarboven geluid in kaart moet worden gebracht (volgens de Europese Richtlijn Omgevingslawaai). De geluidkaart laat zien dat vooral (snelrijdend) verkeer zorgt voor de hoge geluidniveaus. Ongeveer 55% van de Utrechters woont op een locatie waar meer dan 55 dB aan geluid van wegverkeer heerst. Circa 3% woont langs een spoorlijn met dergelijke hoge geluidniveaus. De hoogste geluidniveaus worden gemeten bij de drukke stadswegen en de snelwegen. Elke vijf jaar wordt een nieuwe geluidkaart gemaakt. De volgende geluidkaart (over het jaar 2026) verschijnt in 2027.
10.3 Geluidshinder: algemene beleving
Figuur 10.3.1 Geluidshinder: algemene beleving
Uit de Inwonersenquête blijkt dat 83% van de Utrechters in 2023 wel eens (soms of vaak) geluidoverlast ervaart. Dit aandeel is gelijk met 2021. De 5 jaren daarvoor is het aandeel gestegen. In 2016 en 2017 was het 79% en in 2018 en 2019* 80%*.
In 2023 heeft 30% van de Utrechters vaak last van verkeerslawaai (2021: 30%, 2019: 28% en 2018: 29%). Daarnaast heeft 24% van de Utrechters vaak last van ander lawaai. Dit is een stijging ten opzichte van 2021* (22%).
-------------
* Er zijn geen gegevens over 2020 en 2022 omdat de inwonersenquête vanaf dan tweejaarlijks is.
10.4 Geluidshinder: wegverkeer per wijk
Figuur 10.4.1 Geluidshinder: wegverkeer
Bewoners van Overvecht geven in 2023 het vaakst aan dat zij last hebben van verkeerslawaai (39%). In 2021* was dit West (39%). Inwoners van Vleuten-De Meern hebben hier het minst vaak (20%) last van. In 2021* was dit ook Vleuten-De Meern (20%). Als we de jaren 2011 en 2023 met elkaar vergelijken, dan zien we dat overlast door verkeerslawaai in de Utrechtse wijken is toegenomen. In vergelijking met 2021 is de ervaren overlast in West, Noordwest, Binnenstad en Vleuten-De Meern afgenomen. In de overige wijken is de ervaren overlast toegenomen: Overvecht, Noordoost, Oost, Zuid, Zuidvest en Leidsche Rijn.
-------------
* Er zijn geen gegevens over 2020 en 2022 omdat de enquête tweejaarlijks is.
10.5 Woningsaneringen vanwege geluid
In Utrecht zijn alle woningen met een geluidsbelasting boven de 70 dB van wegverkeer in het verleden gesaneerd, dat wil zeggen, van extra gevelisolatie voorzien. Vanwege het hoger worden van de grenswaarde voor sanering in de Omgevingswet zijn er nog nauwelijks nieuwe saneringsgevallen in Utrecht. Niet omdat de mensen dan geen last meer hebben, maar omdat de wettelijke grens naar boven wordt bijgesteld.
In Utrecht komen mogelijk nog maximaal vijfduizend woningen onder de 70 dB in aanmerking voor sanering (geluidisolatie) met Rijkssubsidie onder de oude saneringregels. Hiermee kan zowel de geluidsoverlast als het energiegebruik worden verminderd. De saneringswoningen liggen langs drukke wegen, verspreid over de stad. Het belangrijkste verschil tussen de oude regeling (Wet geluidhinder) en de nieuwe regeling (Omgevingswet) is gelegen in het feit dat deze woningen in aanmerking komen voor 100% rijksfinanciering van de uitvoeringskosten (uitgezonderd eventueel achterstallig onderhoud). Onder de nieuwe regeling zou dit naar verwachting circa 50% zijn.
In 2023 gingen we door met onderzoeken bij deze woningen, zodat zij in de komende jaren, zo nodig, van geluidsisolerende maatregelen kunnen worden voorzien. Dit is afhankelijk van de bestaande isolatie van de woning. Wanneer een woning al voldoende isolatie heeft, hoeven er geen maatregelen meer worden getroffen. Voorbereidingsprocessen duurden veel langer dan ingeschat omdat veel stappen in het proces goedgekeurd moeten worden door het ministerie. Voor drie projecten, totaal 368 woningen, is het (concept)saneringsprogramma goedgekeurd. De woningen worden bezocht en afhankelijk hiervan wordt in kaart gebracht welke maatregelen er per woning nodig zijn.
10.6 Meldingen geluidsoverlast bedrijven
Figuur 10.6.1 Meldingen geluidsoverlast bedrijven
In 2023 zijn er 1.025 meldingen gedaan over geluidoverlast door bedrijven. Het aantal meldingen over geluidsoverlast door bedrijven laat de afgelopen jaren schommelingen zien en varieert tussen de 700 en 1.100. Hier is geen eenduidige verklaring voor, wel is bekend dat de weersomstandigheden invloed hebben. Een deel van de meldingen gaat over religieuze uitingen, zoals gebedsoproepen en het luiden van kerkklokken; echter, deze zijn expliciet uitgezonderd van regelgeving. Ook gaan veel meldingen over muziekoverlast van horeca. Andere meldingen die we geregeld zien betreffen bijvoorbeeld ventilatie- of koelingsapparatuur en alarmgeluid. In 2023 kwamen er 222 meldingen over bouwlawaai binnen en 211 meldingen over de horeca. Deze aantallen zijn iets lager dan het aantal meldingen in 2022.
10.7 Overlast Schiphol
Figuur 10.7.1 Meldingen geluidsoverlast Schiphol
Vanuit de gemeente Utrecht zijn in 2023 3.530 meldingen gedaan over geluidoverlast door vliegverkeer van en naar Schiphol. Deze meldingen zijn gedaan door 185 verschillende melders. Zowel het aantal meldingen als melders is toegenomen ten opzichte van 2022. In 2022 werden er 2.614 meldingen gedaan door 100 verschillende melders. Er is een stijging zichtbaar vanaf 2021. In 2020 en, in mindere mate, in 2021 zijn substantieel minder vliegtuigbewegingen van en naar Schiphol uitgevoerd vanwege de COVID-19 reismaatregelen. Het aantal meldingen per persoon in 2023 is ongeveer 19, terwijl dit in 2022 rond de 26 lag. In 2023 heeft de gemeente samen met de Provincie en meerdere buurgemeenten een brief aan de Minister gestuurd waarin zorgen zijn geuit over de negatieve geluidseffecten die de herziening van het luchtruim met zich mee kan brengen.
10.8 Trillingen
Figuur 10.8.1 Meldingen overlast door trillingen
In 2023 werden 28 meldingen van overlast door trillingen gedaan bij de gemeente Utrecht, voornamelijk als gevolg van heiwerkzaamheden bij de nieuwbouw van woningen. Verder kunnen ook zwaar verkeer, sportscholen en nabij geplaatste apparatuur trillingen veroorzaken. In 2022 werden er 20 meldingen gedaan. Deze jaren zijn een flinke afname ten opzichte van de 78 en 71 meldingen over trillingen in 2020 en 2021. Een verklaring hiervoor is dat er minder is geheid in reeds bebouwd gebied. In 2023 heeft ProRail 6 klachten ontvangen over trillingshinder van treinen, in 2022 ging het ook om 6 meldingen. De meldingen concentreren zich niet op 1 locatie.