4. Groene leefomgeving
4.1 Inleiding
Een groene en klimaatbestendige leefomgeving, met een openbare ruimte die uitnodigt tot sporten, spelen en bewegen, is essentieel voor een gezond stedelijk leven in Utrecht. De gemeente neemt zelf het voortouw in de noodzakelijke vergroening van de openbare ruimte en monitort de voortgang hiervan. Tegelijkertijd heeft de gemeente minder invloed op de keuzes die bewoners en eigenaren maken voor hun tuinen, terreinen, gebouwen en daken, zoals het gebruik van tegels, verharding, bomen of groen. De beschikbare informatie hierover is beperkt en niet altijd openbaar toegankelijk. Daarom zet de gemeente in op bewustwording door bewoners en eigenaren te informeren, het verwijderen van verharding te vergemakkelijken en subsidies voor groene daken aan te bieden. Waar mogelijk werken gemeente en bewoners samen aan initiatieven.
Om een betere balans te creëren tussen stedelijke verdichting en groene ruimtes, zet de gemeente in op een ‘Schaalsprong Groen’. Dit houdt in: meer groen in buurten, extra parken en groenblauwe verbindingen, versterking van de groene structuren vanuit het buitengebied en uitbreiding van het groen rondom de stad. Buurten en wijken verschillen in hun stedenbouwkundige opzet, met variërende groottes van tuinen, mate van verharding en bebouwing, en verschillen in de hoeveelheid openbaar en privaat groen. De focus van vergroening en klimaatadaptatie ligt vooral op groenarme buurten en wijken die kampen met hittestress en gezondheidsachterstanden. We maken werk met werk bij het vergroenen van de openbare ruimte om zo efficiënt mogelijk met de gemeentelijke middelen om te gaan.
Op langere termijn zal deze vergroening de verdeling van de openbare ruimte per wijk (figuur 4.2) beïnvloeden en moet een toename van het totale groene oppervlak en het bomenbestand zichtbaar worden. Door samen te werken met particuliere eigenaren kan de gemeente een aanzienlijke bijdrage leveren aan een groene en biodiverse leefomgeving, waarin kwalitatief hoogwaardig groen altijd binnen handbereik is.
4.2 Openbare ruimte per wijk
Figuur 4.2.1 verdeling openbare ruimte per wijk
De totale oppervlakte van het grondgebied van Utrecht binnen de gemeentegrenzen is ruim 9.900 hectare. Hiervan is 3.394 hectare openbare ruimte (exclusief landgoederen) in gemeentelijk beheer; 43% verharding (1.445 hectare); 36% groen* (1.234 hectare) en 21% water (715 hectare). In dit overzicht is ook het water dat niet in beheer is van de gemeente meegenomen, met uitzondering van het Amsterdam-Rijnkanaal.
In 2024 zijn circa 1.025 nieuwe park- en straatbomen toegevoegd aan het gemeentelijk beheersysteem. Dit betreft bomen die zijn geplant op plekken waar geen bomen stonden. Daarnaast is er 3,7 hectare nieuw openbaar groen opgenomen in het gemeentelijk beheersysteem in 2024. Deze manier van rapporteren betekent dat het kan zijn dat de nieuwe bomen en m2 groen al eerder zijn aangeplant, bijvoorbeeld in 2022 of 2023, maar pas in 2024 aan het beheersysteem zijn toegevoegd
Van het openbaar groen in gemeentelijk beheer (exclusief landgoederen) is 47 % natuurlijk beheerd groen**.
Groen op de landgoederen
Het groen dat we beheren op de landgoederen beslaat een oppervlakte van 97 hectare. Hiervan ligt 17 hectare op het grondgebied van Utrecht. Het grootste deel 80 hectare ligt op het grondgebied van de gemeente Bunnik, terwijl de gemeente Utrecht eigenaar is van de landgoederen.
Ten opzichte van vorig jaar is het areaal openbaar groen in gemeentelijk beheer (exclusief de landgoederen) met 4 hectare afgenomen van 1.238 naar 1.234 hectare. Een belangrijke oorzaak is dat in 2024 het areaal hagen is omgezet van vierkante meters (oppervlakte) naar strekkende meters (lengte) in het beheersysteem. Zonder deze wijziging zou het areaal openbaar groen met 2 hectare zijn toegenomen (1.240 hectare). Het aantal hectare groen in gemeentelijk beheer in de wijk varieert sterk tussen de verschillende Utrechtse wijken. De binnenstad, met de dichte bebouwing, heeft het minste groen (16 hectare) en Vleuten de Meern met 364 hectare het meest.
Areaal openbare ruimte verandert voortdurend in omvang en samenstelling
Het areaal openbare ruimte varieert door de tijd in omvang en in samenstelling (verharding, groen, water). Soms blijft een deel van het areaal openbare ruimte onveranderd; wanneer een bedrijfspand wordt gesloopt en vervangen wordt door een appartementencomplex. Ook kan het voorkomen dat de openbare ruimte toeneemt doordat de gemeente eigenaar wordt van een terrein dat bijvoorbeeld in eigendom was van Rijkswaterstaat. Daarnaast kan de omvang van de openbare ruimte toenemen wanneer een weiland aan de rand van de stad wordt ontwikkeld tot een nieuwe woonwijk. Ook binnen het areaal openbare ruimte treden veranderingen op: zo kan een brede stoep worden versmald waardoor er ruimte ontstaat voor nieuw groen. Anderzijds kan er groen verloren gaan door het verbreden van een fietspad.
Het openbaar groen in gemeentelijk beheer gerelateerd aan het aantal huishoudens, is de Binnenstad de minst groene wijk van Utrecht met 11 m2 openbaar groen per huishouden. Vleuten-De Meern is de meest groene wijk met 186 m2 groen per huishouden. Het gemiddelde in Utrecht is 63 m2 groen per huishouden. Dit is een lichte daling (één m2 groen /huishouden) ten opzichte van 2023.
Het totale oppervlak aan water binnen de gemeentegrens van Utrecht is, exclusief het Amsterdam-Rijnkanaal, 715 hectare. In Utrecht is gemiddeld 36 m2 water per huishouden. In Vleuten-De Meern hebben huishoudens de meeste vierkante meters water tot hun beschikking (187 m2). In de wijken Noordwest (5 m2), Binnenstad (10 m2) en Zuidwest (11 m2) is dit het minste.
Het totaal van openbaar groen en water per huishouden is in 2024, 99 m2 per huishouden. Het aantal huishoudens in Utrecht is toegenomen (861 huishoudens). Dit is een afname van 1 m2 ten opzichte van 2023. De trend in de afgelopen jaren is: 107 m2 (2019), 106 m2 (2020 en 2021), 103 m2 in 2022 en 100 m2 in 2023.
------------
* Het gaat om openbaar groen in beheer bij de gemeente. Particuliere tuinen en landbouwgrond zijn hier dus niet in opgenomen. Ook groen dat in beheer is van scholen, sportverenigingen, recreatieschap, Rijkswaterstaat, NS, waterschappen, volkstuinen, etcetera zijn hier niet in opgenomen.
** Het gaat om openbaar groen met hoge natuurwaarden zoals hooilanden, ruigten, stinzeplanten, gras met stinzenbollen en bosplantsoenen.
*** Er zit altijd een zekere vertraging tussen de aanplant, de overdracht naar de beheerorganisatie en de uiteindelijke registratie in het beheersysteem. We kunnen pas rapporteren over nieuw groen en nieuwe bomen, in beheer bij de gemeente, als deze zijn verwerkt in het systeem. Voor monitoringsdata sluiten we zoveel mogelijk aan bij de bestaande datasystemen van de gemeente.
4.3 Bos en bomen
Figuur 4.3.1 hectare bos en bosplantsoenen in beheer van de gemeente Utrecht
De gemeente Utrecht beheert circa 190 hectare bos en bosplantsoen. De landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen zijn gearceerd weergegeven. De landgoederen zijn van de gemeente Utrecht maar liggen deels op het grond gebied van de gemeente Bunnik.
In 2024 is de gemeente Utrecht verantwoordelijk voor het onderhoud van circa 135.000 gemeentelijke park-, laan- en straatbomen. Dit is een toename van circa 1.000 bomen ten opzichte van 2023. Daarnaast beheert de gemeente ruim 190 hectare bos en bosplantsoen. Hiervan is bijna 65 hectare bos op de landgoederen waarvan een groot deel, bijna 54 hectare bos buiten de gemeentegrens ligt op het grondgebied van de gemeente Bunnik; (zie ook toelichting bij: 4.2. Openbare ruimte per wijk)
Naast de park- en straatbomen heeft de gemeente bos en bosplantsoen in beheer. Op deze locaties worden alleen de grotere bomen geregistreerd vooral met oog op de boomveiligheid. Jonge bomen en bomen die verder van de paden af staan worden dus niet geregistreerd. Er zijn daar dus nog veel meer bomen en daarom tellen we daar de oppervlakte van bos en bosplantsoen en geen individuele bomen. Er zit tijd tussen het aanplanten van een boom en het opnemen van de boom in het groenbeheersysteem. Dat geldt ook voor een gekapte boom. Als bijlage bij dit rapport vindt u een gedetailleerd verslag van de ontwikkeling van het gemeentelijk bomenbestand per subwijk. Op deze online kaart Bomenbelans 2024 zijn alle park- en straatbomen (inclusief laanbomen op de landgoederen) te zien die door ons worden beheerd. Ook worden de bos en bosplantsoenen op deze kaart getoond.
4.4 Tevredenheid groen
Figuur 4.4.1 Tevredenheid groen en parken (weergave tussen 60% en 80%)
In 2023 is 72% van de Utrechters (zeer) tevreden over het park in de wijk of de buurt. In 2021* was dit 75% wat aangeeft dat de waardering voor het groen in de stad stabiel is. In Vleuten-De Meern (84%) en Oost (84%) zijn inwoners hier het meest tevreden over. Zuidwest heeft het laagste aandeel (58%) tevreden bewoners. In alle wijken is het aandeel (zeer) tevreden bewoners hoger dan in Zuidwest. De tevredenheid over parken schommelt vanaf 2007 tussen de 71% en 74%. Daarnaast is ongeveer twee derde (68%) van de Utrechters (zeer) tevreden over het groen (zoals grasveldjes en bomen) in de buurt. In 2021* was dit ook 68%. Vanaf 2007 schommelt het aandeel (zeer) tevreden Utrechters tussen de 64% en 69%. In Vleuten-De Meern (79%) Overvecht (78%), Zuid (77%), en Oost (77%) zijn bewoners in 2023 het meest tevreden over het groen in hun buurt. In Zuidwest (53%), Binnenstad (56%) en Noordwest (58%) is dit aandeel het laagst. In deze wijken is het aandeel ook gedaald ten opzichte van 2021.
-------------
* Er zijn geen gegevens over 2020, 2022 en 2024 omdat de enquête tweejaarlijks is.