6. Groene leefomgeving: exoten
6.1 invasieve exoten
Invasieve exoten kunnen zowel planten als dieren zijn en zowel op het land als in het water voorkomen. Exoten komen van nature niet in Nederland voor en daarom noemen we deze soorten exoot (uitheems). Voorbeelden van invasieve exoten zijn de Aziatische duizendknoop, de Reuzenberenklauw en de Amerikaanse Rivierkreeft. Uitheemse soorten kunnen door verspreiding en vestiging in Nederland de inheemse soorten overwoekeren en daarmee de biodiversiteit aantasten.
Het is niet te voorkomen dat invasieve exoten zich binnen onze gemeentegrens vestigen. Wel is het zeer onwenselijk dat ze schade aanrichten aan de biodiversiteit en onze ecosystemen. Vroegtijdig en actief ingrijpen is daarom noodzakelijk om verspreiding en eventuele schade te voorkomen en te beperken. De bestrijding van invasieve plantexoten is een vast onderdeel van de reguliere werkzaamheden in groen- en wateronderhoud van de gemeente Utrecht. De bestrijding van invasieve exoten in het water is een verantwoordelijkheid van waterschappen en gemeente afhankelijk van de beheersituatie. Ook de provincie Utrecht zet zich in om de verspreiding en vestiging van nieuwe invasieve exoten tegen te gaan.
We bestrijden een aantal invasieve exoten:
- De Japanse duizendknoop, Sachalinse duizendknoop en Boheemse duizendknoop bestrijden we, omdat deze soorten extreem invasief zijn. De Aziatische duizendknopen verspreiden zich met name door menselijk handelen. Locaties waar Aziatische duizendknopen voorkomen worden van april tot en met september, afhankelijk van de groeilocatie, een aantal keer gemaaid om deze planten uit te putten.
- De Reuzenberenklauw bestrijden we, omdat deze gezondheidsklachten voor mensen kan opleveren. Daarnaast is de Reuzenberenklauw opgenomen in de Europese verordening ‘Invasieve Uitheemse soorten’. Dit betekent dat we de soort actief moeten bestrijden. De Reuzenberenklauw verspreidt zich door verwaaiend zaad. We maaien de Reuzenberenklauw daarom tweemaal per jaar, als deze in bloei komt. Hierdoor voorkomen we zaadvorming en verdere verspreiding. We gebruiken sinds 1992 geen chemische bestrijdingsmiddelen meer in de openbare ruimte van de gemeente Utrecht.
Japanse duizendknoop, Fallopia japonica, Saxifraga - fotograaf: Peter Meininger
De groeilocaties van invasieve exoten zijn vastgelegd op kaarten. Deze kaarten werken we gedurende het groeiseizoen bij, waarbij we eventuele nieuwe locaties toevoegen. In 2024 hebben we een belangrijke inhaalslag gemaakt om de locaties van invasieve soorten beter in kaart te brengen. Dit heeft geleid tot een toename van het aantal geregistreerde groeilocaties. Het aantal locaties waar de Reuzenberenklauw voorkomt is gestegen naar 167. Dit is een stijging ten opzichte van de 145 locaties in 2023. Ook het aantal locaties van de Aziatische duizendknoop is toegenomen naar 275, in vergelijking met 135 locaties in 2023. Hoewel het aantal locaties door de nieuwe manier van registreren is gestegen, zien we tegelijkertijd een afname in het aantal vierkante meters waar deze soorten voorkomen. Met deze nieuwe werkwijze en de actualisatie van onze gegevens kunnen we gericht blijven werken aan het beperken van de impact van invasieve exoten binnen onze gemeente.
Wat betreft de bestrijding van invasieve exoten in het oppervlaktewater werkt de gemeente intensief samen met het waterschap Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (hierna HDSR). Dit doen we onder andere vanuit het Programma Gezond Water. Met dit programma voeren we tot en met 2028 in de hele stad verschillende maatregelen uit om de waterkwaliteit te verbeteren. Onderdeel hiervan zijn ook maatregelen voor bestrijding van de invasieve exoten. Op de volgende locaties is bestrijding van invasieve exoten in het water uitgevoerd:
- In Leidsche Rijn, Vleuten de Meern, de Minstroom is op meerdere plaatsen de invasieve exoot Ongelijkbladig Vederkruid aanwezig. Deze woekerende waterplant is niet alleen een bedreiging voor de biodiversiteit in het water, maar kan ook nadelig zijn voor de aan- en afvoer van water. In 2023 is door HDSR en de gemeente Utrecht samen een pilot in de Eschersingel uitgevoerd. In deze pilot zijn na de baggerwerkzaamheden inheemse soorten uitgezet en een aangepast maairegime is toegepast. In 2024 zijn de kleinere watergangen extra gemaaid, te weten drie keer in plaats van twee keer per jaar.
- De Waterwaaier (Cabomba) is een andere invasieve exoot die eerder is aangetroffen in het oppervlaktewater in de Minstroom en bij de Zilveren schaats. HDSR monitort het voorkomen en zorgde voor de verwijdering van de Waterwaaier in 2022. Bij het verwijderen heeft HDSR ervoor gezorgd dat er geen plantenresten achterbleven, omdat die anders weer kunnen gaan uitgroeien. Vooralsnog is er geen nieuwe groei ontdekt en daarmee lijkt deze bestrijding succesvol geweest.
- Een andere invasieve dier-exoot die voor veel overlast zorgt is de Amerikaanse Rivierkreeft. Deze zoetwaterkreeft kan het ecologisch evenwicht in het water verstoren doordat de kreeft waterplanten opeet en de grond omwoelt. Gevolg hiervan is een troebel water zonder begroeiing. Naar een effectieve bestrijding doen HDSR en de provincie onderzoek. De gemeente Utrecht volgt het onderzoek van deze partijen. Tot op heden is er landelijk geen effectieve bestrijding van deze rivierkreeften voor handen.