11. Gezonde openbare ruimte: licht
11.1 Inleiding
Duurzame verlichting
Belang van duurzaamheid
Duurzaamheid is een belangrijk thema bij de aanleg en het beheer van de openbare verlichting. Het streven is om de openbare ruimte zo efficiënt mogelijk te verlichten door zo min mogelijk energie te verbruiken, zonder hierbij in te leveren op de functie van de verlichting ten aanzien van de veiligheid. Het duurzaam verlichten van de stad begint bij de inkoop van energie, dit is 100% groene stroom van Nederlandse herkomst. Daarnaast is het materiaalgebruik van de lichtmasten en armaturen een belangrijk duurzaamheidsaspect. Waar mogelijk worden bestaande lantaarnpalen en armaturen hergebruikt. Als dit niet mogelijk is dan wordt er bij de aanleg van nieuwe lichtmasten altijd gekozen voor herbruikbare, recyclebare of lage CO2-footprint materialen.
LED verlichting als standaard
Sinds 2017 is energiezuinige LED verlichting de standaard bij de aanleg van nieuwe lantaarnpalen. Daarnaast bouwen we sinds 2021 versneld de bestaande armaturen om, zodat deze ook voorzien zijn van LED lampen. Hierdoor verdwijnen uiteindelijk alle conventionele, minder energiezuinige lichtbronnen. Deze nieuw geplaatste lampen worden altijd op een zo laag mogelijk niveau ingesteld en we dimmen de verlichting wanneer dat kan. Een nieuw schakelsysteem maakt het mogelijk om per locatie bepaalde energiezuinige dimregimes toe te passen. In 2023 hebben we met dit systeem een optimalisatie doorgevoerd in het moment van in- en uitschakelen. De verlichting wordt niet meer op een vast moment in- of uitgeschakeld maar er wordt geschakeld gebaseerd op het lichtniveau buiten. Gemiddeld genomen gaat de verlichting hierdoor in de avond iets later aan en in de ochtend wat eerder uit. In 2024 is deze optimalisatie doorgevoerd in alle schakelkasten.
Op andere vlakken wordt er ook gewerkt aan energiezuinig beheer van de openbare verlichting, zo branden de lampen ‘s avonds op 100% en ‘s nachts op 50%[1]. Al deze maatregelen hebben in 2024 geleid tot een totale besparing van 677.329kWh. Dat is 9% minder ten opzichte van het totale verbruik in 2023. Net als voorgaande jaren heeft in 2024 de sier- en aanstraal verlichting van objecten zoals watertorens en bruggen uitgestaan. Dit heeft geleid tot een besparing die vergelijkbaar is met het energieverbruik van 8 huishoudens.
Voorkomen van lichthinder
We nemen maatregelen om lichthinder voor mens en dier zo veel mogelijk te voorkomen. Zo plaatsen we enkel armaturen die voldoen aan de richtlijn Lichthinder van de NSVV. Dat betekent dat het licht van de lantaarnpaal niet naar boven uitstraalt. De maximale kleurtemperatuur is 3000 Kelvin, dat is warm wit licht. Voorheen werden er bomen aangelicht door grondspots. Dit kan hinderlijk zijn voor dieren, daarom doen we dit sinds enkele jaren niet meer. Vleermuizen kunnen ook hinder ondervinden van verlichting. Daarom zorgen we ervoor dat de verlichting langs routes waarvan we weten dat er veel vleermuizen foerageren amberkleurig is. Hier hebben vleermuizen minder last van. Daarnaast voorkomen we zo veel mogelijk dat lichtmasten die langs watergangen staan het wateroppervlak aanlichten. Dat doen we door asymmetrische armaturen te plaatsen, waardoor de verlichting richting het water wordt afgeschermd. Met al deze maatregelen dragen we bij aan het duurzaam en diervriendelijk verlichten van de stad. Hierbij staat energiebesparing, circulair materiaalgebruik en het voorkomen van lichthinder voor mens en dier centraal.
Dynamische verlichting
Toepassing van dynamische verlichting
Op een aantal plaatsen in de stad is er dynamische verlichting toegepast. Een concreet voorbeeld is het plaatsen van dynamische verlichting rondom stadion Galgenwaard. Hierdoor is het lichtniveau te regelen ten behoeve van de sociale veiligheid bij voetbalwedstrijden. De beveiligingsmedewerkers van het stadion kunnen wanneer dit nodig wordt geacht zelf de openbare verlichting feller aanzetten.
[1] In de binnenstad wordt van 00:00 tot 07:00 het licht gedimd naar 50%, in de andere gebieden is dit van 23:00 tot 07:00.
11.2 Licht: lampen
Figuur 11.2.1 Aantal ledlampen en overige lichtpunten
Omvang openbare verlichting
In 2024 staan er in Utrecht 71.085 lampen, waarvan 33.250 ledlampen. Dit betekent dat 47% van het areaal bestaat uit ledlampen, waarvan er 1.000 zijn bijgekomen in 2024. In het afgelopen jaar is er relatief weinig verlichting omgebouwd naar led. Dat komt doordat tijdens de aanbestedingsprocedure één leverancier protesteerde tegen de opzet van de aanbesteding. Deze is daardoor tijdelijk gestaakt en is er vertraging opgelopen. Inmiddels loopt de aanbesteding weer, als alles goed verloopt is de complete verledding in de loop van 2026 gereed. Het vleermuisvriendelijke amberkleurige licht wordt toegepast op 1.145 plekken.
Overlast van verlichting
Overlastmeldingen over lichthinder in 2024 gaan vaak over het inschijnen van licht en licht dat op de verkeerde plek valt. Dit wordt verholpen door middel van afschermingen of het helderheidsniveau van de verlichting aan te passen.
Er kwamen ook 56 meldingen over lichthinder door bedrijven binnen, bijvoorbeeld over felle reclame, het onnodig laten branden van lampen ‘s nachts of lichtvervuiling. Een deel hiervan betreft meldingen van lichthinder bij Galgenwaard. Na optreden van de omgevingsdienst verminderde de overlast, maar recent kwamen nieuwe meldingen binnen. We zetten hier toezicht op in. We zijn aan de slag met een onderzoek naar de klachten van de assimilatieverlichting van Galgenwaard. Landelijk worden er scherpere eisen aan de grasmat gesteld waardoor er andere verlichtingstechnieken voor het gras moeten worden ingezet. Meer informatie over het vervolg komt in 2025.