2. Voedsel

2.1 Inleiding

Voedsel op de stedelijke agenda

In Utrecht vinden we dat iedereen een eerlijke kans moet krijgen op een gezonde en duurzame voedselomgeving. Daarom werken we o.a. samen met een groot aantal partijen (o.a. andere gemeenten, de ministeries van VWS, BZK en LVVN en het Voedingscentrum), in de City Deal Gezonde en Duurzame Voedselomgeving (2021-2027). Het doel van deze City Deal is om de versnelling te realiseren naar een gezond en duurzaam voedselsysteem. Waar de bevolking in 2030 meer plantaardig voedsel eet. De doelen richten zich op:

1. Ontwikkelen en implementeren van instrumenten om de voedselomgeving gezonder en duurzamer in te richten;
2. Gezonde en toekomstbestendige voedselcultuur en -routines creëren;
3. Vergroten van het aandeel lokaal voedsel in het dagelijks menu.

In Utrecht richten we ons vooral op het eerste spoor. We ontwikkelen samen met de City Deal een juridisch instrumentarium zodat gemeenten kunnen sturen in het voedselaanbod. Dit doen we door voedselscores te meten in de stad. Hiermee kunnen we de mate van (on)gezond aanbod in een bepaald gebied vaststellen.
Daarnaast hebben we aandacht voor de gezonde gebiedsontwikkeling in Cartesius. Hier komen verschillende voorzieningen waar eten verkocht wordt (bijvoorbeeld een foodhallsupermarkt en horecagelegenheden). Door gezondheid direct bij de ruimtelijke ontwikkelingen mee te nemen kunnen we sturen op een gezonde voedselomgeving in deze ontwikkelingen. De ervaringen in Utrecht en andere steden zijn relevant voor nieuwe wetgeving waarmee aanbieders van ongezond voedsel geweerd kunnen worden, bijvoorbeeld in de directe omgeving van scholen.
 

De gemeente ondersteunt het initiatief voor de ontwikkeling van de eetbare wijk Rijnvliet met een voedselbos. Samen met bewoners is groen aangeplant dat bewoners kunnen eten en verwerken tot producten. Met het Europese project Cultivate leren we samen met andere Europese steden hoe we voedseldeelinitiatieven in de stad kunnen versterken. Het doel is het stimuleren van meer eetbaar groen in alle wijken.

Foto 2.1.1 voedselbos Rijnvliet Fotograaf: Iris Wijnwaarde

Image

2.2 Gezond Gewicht op School & tegengaan van voedselverspilling

Figuur 2.2.1 aantal Utrechtse kinderen dan een gezonde schoollunch ontvangt 

Scholen zijn belangrijke plekken om verschil te kunnen maken in de levensstijl en het voedingspatroon van kinderen. Daarom biedt de gemeente kinderen gezonde schoollunches aan op scholen (zowel speciale als reguliere primair onderwijsscholen) waar kinderen zitten die dat het hardst nodig hebben. In 2022 werd dit aan ongeveer 500 kinderen aangeboden. Op sommige scholen in combinatie met voedseleducatie. Het ging in 2023 om ongeveer 850 kinderen op zes scholen (binnen het programma Gezond Gewicht op School). In 2024 is dit aantal verder gestegen naar ongeveer 2.200 kinderen op 10 scholen. De aantallen voor 2025 zijn al bekend omdat de subsidie om in 2025 aan de slag te gaan eind 2024 is toegekend aan scholen.
In 2025 stijgt het aantal leerlingen nog verder: dit jaar krijgen 2.348 leerlingen (t.o.v. 2.200 leerlingen in 2024) een schoollunch via gemeentelijke middelen. Alle 12 participerende scholen zetten naast een gezonde schoollunch in op meer bewegen gedurende de dag, voedseleducatie en ouderbetrokkenheid. Scholen maken ook gebruik van andere financiële bronnen zoals het landelijke programma Schoolmaaltijden en private partijen. Door het combineren van deze middelen ontvangen nog meer leerlingen in 2025 een gezonde schoollunch. 
 

Voedselverspilling

In de Visie Utrecht Circulair 2050 en de beleidsnota Utrecht Circulair 2030 is voedsel benoemd als belangrijke sector. Als streefbeeld wordt geschetst dat voedselproductie in 2050 biodiversiteit versterkt en behoudt, waarbij voedsel kortere afstanden aflegt met minder tussenschakels, met duurzame en gezonde voedselproducten en intensieve samenwerking tussen boeren, inwoners, voedselverwerkers, supermarkten en horecagelegenheden als resultaat. Om de ambities voor een circulaire stad te realiseren werken we aan het tegengaan van voedselverspilling en het stimuleren van hergebruik van voedselreststromen. Hiervoor werken we onder andere samen met de Provincie Utrecht en lokale ondernemers. In de SDG-agenda (Sustainable Development Goals) wordt in SDG 2 toegewerkt naar een halvering van de voedselverspilling in 2030 ten opzichte van 2015. Dat sluit ook aan bij de Nederlandse ambitie om in 2030 voedselverspilling ten minste te halveren (ten opzichte van 2020). In 2024 heeft de gemeente Utrecht het Convenant Lokale en Duurzame Voedselketens ondertekend. Samen met de cateraar van de gemeente Utrecht en met regionale partners wordt er gewerkt aan de doelstellingen hiervan. Daarnaast is er meegedacht met ondernemers die voedselverspilling tegengaan. Hierbij zijn ook de mogelijkheden voor synergie op het voedselvraagstuk binnen de gemeente Utrecht onderzocht zodat ondernemers in de toekomst beter geholpen kunnen worden. Denk aan Utrechtse ondernemers zoals VoedselSurplus, MaGieCreations, Buurtbuik, restaurant The Green House, Greendish, Funghi Factory en de Clique die werken aan het hergebruik van voedselrestanten en verwerking van reststromen tot nieuwe producten. Daarnaast zijn er diverse Utrechtse ondernemers aangesloten bij het initiatief Too Good To Go dat voedsel dat niet meer verkocht kan worden, aanbiedt tegen een lage prijs. 

2.3 Biologisch, fairtrade en stadslandbouw

Figuur 2.3.1 percentage Utrechters dat soms of vaak milieu probeert te sparen door: 

75% van de Utrechters koopt wel eens fairtrade of biologische producten om milieu en energie te sparen. In 2021 was dit 80% en in 2019 76%. Vier op de tien inwoners kopen wel eens groente of fruit van stadslandbouw of verbouwen dit in eigen (moes)tuin om deze reden. In 2021 was dit aandeel 42% en in 2019 38%. Ruim acht op de tien (81%) Utrechters geven aan dat zij geen of minder vlees eten om milieu en energie te sparen. In 2021 was dit 84% en in 2019 82%. In 2014 ging het nog om 67% van de Utrechters. We kijken in 2025 of de trend wat betreft het minder of geen vlees eten doorzet.