Criminaliteitsontwikkeling

Samenvatting

In 2022 groeit de totale criminaliteit in Utrecht met 10%. Ondanks deze toename ligt het aantal delicten onder dat van 2020 en eerdere jaren. Het tegenovergestelde geldt voor digitale criminaliteit, zoals cybercrime. Dit daalt in 2022 met 10%, maar het niveau ligt boven dat van 2020 en eerdere jaren. 

In het kort

• Totale criminaliteit groeit in 2022 met 10%

• Criminaliteit Utrecht stijgt sterker dan landelijk gemiddelde

• Digitale criminaliteit daalt

• Ondermijnende criminaliteit: Utrecht kent relatief groot aandeel jonge drugshandelaren

• Maatschappelijke onrust kan polarisatie versterken

Totale criminaliteit groeit in 2022 met 10%

In 2022 groeit de totale criminaliteit. Ondanks deze toename ligt het absolute niveau onder dat van 2020 en de jaren daarvoor. Het zijn vooral enkele vormen van veel voorkomende criminaliteit die toenemen, zoals fietsendiefstal (+35%), winkeldiefstal (+32%) en zakkenrollen (+120%). Voor de toename in winkeldiefstal zijn er verschillende oorzaken, zoals de dalende koopkracht en het personeelstekort bij onder meer winkeliers en beveiligers. Winkeldiefstal en zakkenrollen komen relatief vaak voor in de wijk Binnenstad, zoals in winkelcentrum Hoog Catharijne en de omgeving van het Centraal Station. Ook hier zien we de eerder genoemde vormen van criminaliteit toenemen, wat onder andere te maken heeft met het groeiend aantal bezoekers in de Binnenstad in 2022. Bovendien zien we in het stationsgebied problematiek met verschillende groepen mensen, die een aandeel hebben in de toename van winkeldiefstal en zakkenrollerij. Vooral op het plein onder het Bollendak bij het Centraal Station ontstaat er in 2022 ernstige overlast en crimineel gedrag.

Het aantal autokraken neemt met 7% af in 2022. De diefstal van auto-onderdelen wordt echter steeds professioneler en lucratiever. Dat laatste komt mede door de toegenomen waarde van auto-onderdelen en door een lage pakkans. We zien hier meer gevallen van internationaal georganiseerde criminaliteit. De daders hebben geen vaste woon- of verblijfplaats en opereren in groepen (mobiel banditisme). Ze gaan professioneel te werk en hebben een afzetmarkt ver buiten Utrecht. We zien dit ook bij fietsendiefstal, waar de waarde van e-bikes en bakfietsen toeneemt.

Binnen de zogenaamde high impact crimes (HIC) zien we dat het aantal woninginbraken in 2022 met 3% afneemt en dat het aantal geweldsmisdrijven met 9% toeneemt. Deze toename wordt vooral veroorzaakt door een groei in het aantal mishandelingen (+30%) en gevallen van openlijk geweld (+35%). Ook het aantal door de politie geregistreerde gevallen van huiselijk geweld neemt toe ten opzichte van 2021 (+8%). Bij zowel de geweldsmisdrijven als bij huiselijk geweld zien we dat het absolute aantal onder dat van 2020 en de jaren ervoor blijft.

Criminaliteit Utrecht stijgt sterker dan landelijk gemiddelde

Landelijk gezien groeit de totale criminaliteit in 2022 met 7%. Dit blijkt uit cijfers van het open dataportaal van de politie. Den Haag ligt wat groei betreft rond het landelijk gemiddelde (+6%). De andere steden van de G4 liggen daarboven, met Amsterdam aan kop (+19%), gevolgd door Rotterdam (+11%) en Utrecht (+11%). Voor woninginbraak zien we een ander beeld. Woninginbraak neemt landelijk gezien toe met 4%, terwijl Amsterdam en Utrecht (beide ca. -2%) en zeker Den Haag (-20%) een afname laten zien. In Rotterdam nemen de woninginbraken toe met 14%.

Digitale criminaliteit daalt 

Cybercrime en online fraude zijn vormen van digitale criminaliteit. Onder cybercrime verstaan we hacks, DDoS-aanvallen en aanvallen met randsomware of virussen. Mede door corona steeg deze relatief nieuwe vorm van criminaliteit fors in Utrecht, maar in 2022 zien we zoals gezegd een daling van 10%. Het niveau ligt echter nog steeds boven dat van 2020 en eerdere jaren. Ook bij online fraude zien we in 2022 een afname, zowel bij identiteitsfraude (-18%), fraude met betaalproducten (-24%) en fraude met online handel (-8%). Een kanttekening bij deze cijfers is dat de aangiftebereidheid van digitale criminaliteit laag is, naar schatting tussen de 13% en 16%, wat betekent dat de werkelijke (absolute) cijfers hoogstwaarschijnlijk een stuk hoger liggen. 

Utrecht zit voor wat betreft het aantal gevallen van cybercrime (per 1.000 inwoners) in 2021 en 2022 rond het landelijk gemiddelde. Amsterdam zit daarboven en Den Haag en Rotterdam eronder.

Ondermijnende criminaliteit: Utrecht kent relatief groot aandeel jonge drugshandelaren

Utrecht speelt een centrale rol in de nationale en internationale drugshandel, met name in de cocaïnehandel. De drugshandel is verbonden met geweld en andere vormen van criminaliteit. Er zijn zo’n 50 criminele samenwerkingsverbanden actief in de stad, waarbij regelmatig sprake is van familieverbanden. De handel in harddrugs groeit in Utrecht al jaren op rij, maar in 2022 is sprake van een afname (van bijna 26%). In Zicht op Ondermijning is te zien dat het aandeel jonge drugshandelaren tot 25 jaar in Utrecht hoger is dan in de andere drie grote steden (44% t.o.v. 26% tot 33% in de andere drie grote steden, gemeten van 2018-2020). Drugshandel is een vorm van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. Andere vormen zijn onder andere witwassen, mensenhandel en plofkraken. In 2019 kwamen 30 van de 77 aangehouden plofkrakers in Nederland uit Utrecht. De Utrechtse plofkrakers opereren ook over de grens. Zo komen veel verdachten binnen een in Duitsland actieve plofkraakbende uit Utrecht (bronnen: Team Analyse & Onderzoek politie Utrecht en Zicht op Ondermijning).

Maatschappelijke onrust kan polarisatie versterken

Maatschappelijke onvrede en onrust kunnen polarisatie versterken, waardoor ook de voedingsbodems voor radicalisering worden versterkt. We zien dit terug in gepolariseerde en verharde (online) discussies en de snelle sprong die gemaakt kan worden van het activistische naar het extremistische. Sociale media hebben hierin een faciliterende en mobiliserende rol. In 2022 waren er 45 casussen van radicalisering in de gemeente Utrecht. Elke casus betreft een zogenaamde persoonsgerichte aanpak (PGA), waarbij de gemeente samen met partners maatwerk biedt aan individuen die radicaliseren of extreme denkbeelden hebben. Deze denkbeelden betreffen alle vormen van radicalisering en kunnen bijvoorbeeld rechts-extremistisch zijn, maar ook links-extremistisch. Het aantal casussen stijgt licht (in 2021 waren het er 43 en het jaar daarvoor 39). 

Uit het Continu Onderzoek Burgerperspectieven van het SCP (december 2022) blijkt dat een ruime meerderheid van de Nederlanders denkt dat polarisatie toeneemt. Ze denken hierbij aan verslechterde omgangsvormen en verharding in het politieke en publieke debat. Een meting in het Utrechtse Bewonerspanel (januari 2023) laat zien dat ruim een derde van de panelleden (36%) zich meestal of altijd zorgen maakt om polarisatie in de samenleving. Polarisatie staat daarmee - na zorgen om het klimaat (46%) - op de 2de plaats. 

Maatschappelijke onrust kan zich uiten in demonstraties. Hoewel het aantal demonstraties in Utrecht in 2022 verder afneemt (van 445 in 2020, naar 398 in 2021 en 371 in 2022) ligt het aantal nog ruim boven het niveau van 2019 (221). Bovendien neemt de complexiteit van de demonstraties toe. Vorig jaar waren er 22 demonstraties met een looproute door de stad. Deze demonstraties vragen vaak meer voorbereiding dan ‘statische demonstraties’. 

Maatschappelijke onrust houdt verband met (afnemend) vertrouwen in de overheid en andere instituties. Zie hiervoor het hoofdstuk Vertrouwen in de overheid.